In: Rialto, Amsterdam; 't Hoogt, Utrecht; Cinemariënburg, Nijmegen.

Delicaat filmdebuut over Kirgizisch stiefkind

Door DANA LINSSEN
Vijf oude vrouwen wikkelen een kind, net geen zuigeling meer in doeken. 'Vijf oude vrouwen' betekent ook zijn naam in het Kirgizisch: Beshkempir. Kind, naam en traditie vallen samen in dat ene woord, dat aangeeft dat hij een adoptiefkind is, een telg van een groot gezin die wordt afgestaan aan een kinderloos echtpaar. Vijf oude vrouwen maken hem klaar voor de overdrachtsceremonie, wikkelen hem in doeken. Zou het Mozes ook zo zijn vergaan?

Beshkempir, de eerste lange speelfilm van de Kirgizische regisseur Aktan Abdikalikov (1957) en de eerste echte onafhankelijke film die in de voormalige Sovjet-republiek werd geproduceerd, vraagt wel om een beetje uitleg. De gewoonte om baby's uit kinderrijke gezinnen af te staan aan echtparen waarvan de vrouw onvruchtbaar is, is weliswaar aan het uitsterven, maar elk dorp kent nog wel zo'n 'Beshkempir'. Hij hoort erbij, maar ook weer niet. Het mag dan geen schande zijn om geadopteerd te zijn, het blijft ongewoon en in het geval van (kinder)ruzies ligt 'Beshkempir' als scheldwoord voor op de tong. Ook Abdikalikov zelf was zo'n afgestaan kind en zijn eigen, echte zoon speelt de hoofdrol in zijn jeugdherinneringen, waardoor Beshkempir een hele delicate, persoonlijke film is geworden.

Bijna documentair, observerend ademt de camera kleine gebeurtenissen in en uit. Jongens die honing gaan stelen en zich tegen de bijensteken insmeren met leem. Beshkempir die als een Golem uit die modderpoel geboren wordt, zo lijkt het. Sterke taferelen zijn het, in verschoten zwartwit gefilmd, met af en toe een kleurenbeeld, soms maar een fractie van het hele kader. Als een herinnering die tot leven komt.

Beshkempir is een van die zeldzame films die wel een verzonnen verhaal vertellen, maar geen fictie zijn, dicht op de huid van de werkelijkheid zitten, maar geen documentaire worden en zo gefotografeerd zijn dat het platte scherm dimensie krijgt, plastisch wordt. De verhaallijn is mager, concentreert zich op de ontdekking van de hoofdpersoon dat hij een aangenomen kind is, de prille liefde die hij voor de mooie Ajnoera voelt en de jaloezie van zijn beste vriend.

Maar Abdikalikov maakt dat voelbaar. Je krijgt zin om de film aan te raken, alleen om maar even de modder te betasten. Of het zand, waarin de jongetjes een vrouw boetseren, met borsten als meloenen en een uitnodigend geslacht. En dan neuken ze haar, giechelig, zoals jongetjes dat doen en ernstig, zoals een eerste sacraal-seksuele ervaring met moeder aarde past. En die sculptuur ligt er na afloop zo bloot bij dat je haar zou willen toedekken. Zo echt is Beshkempir.