In: 91 theaters.

Een nieuwe standaard voor de actiefilm

Modieuze mythe over virtuele betovering

Door HANS BEEREKAMP
'There is no spoon', luidt de raadselachtige mededeling die Neo (Keanu Reeves), de mythische held van The Matrix, te horen krijgt wanneer hij een orakel raadpleegt. De opvatting dat er geen lepel is, zou wel eens net zo'n klassieke toverformule kunnen worden als het 'We're not in Kansas anymore' uit The Wizard of Oz of zelfs het gefluisterde woordje 'Rosebud' in Citizen Kane. Het is de sleutel tot een beter begrip van schijn en werkelijkheid of misschien beter: het signaal dat verwarring het oogmerk is van de film.

Het onverwachte succes van de science fiction-film The Matrix, zowel in Amerika als in alle andere landen waar hij tot nu toe in de bioscoop verscheen, is een fenomeen. Het is pas de tweede speelfilm van The Wachowski Brothers, die van zichzelf ook een mysterie maken. De persmap van The Matrix introduceert hen slechts met de zinnetjes: "Larry en Andy Wachowski werken al dertig jaar samen. Hun vorige film Bound, die ze schreven en regisseerden, heeft Gina Gershon, Jennifer Tilly en Joe Pantoliano in de hoofdrollen. Weinig anders is over hen bekend."

Net als Bound lijkt de tweede film van de vermoedelijke tweeling van een jaar of dertig intelligenter dan hij is. The Matrix is een handige, modieus vormgegeven mystificatie die varieert op een thema dat zo oud is als de grot van Plato. Wat wij waarnemen als de werkelijkheid is slechts schijn, bedoeld om de echte realiteit aan het oog te onttrekken. Deze notie is in filosofische zin misschien wel de bestaansgrond van speelfilm, maar ook het thema van zulke uiteenlopende klassiekers als Metropolis, Stalker, Blade Runner en The Truman Show.

Over The Matrix kun je eindeloos doorbomen in het café, omdat niet iedereen direct zal doorzien wat de broertjes Wachowski nu precies bedacht hebben. Toch is het principe eigenlijk vrij simpel. In de 22ste eeuw wordt de wereld geregeerd door een kwade macht, die de mensheid gevangen houdt in een virtuele realiteit, gemodelleerd naar een grote stad uit het jaar 1999. Vrijheidsstrijders onder aanvoering van ene Morpheus, god van de slaap, (Laurence Fishburne) beschikken over een rode pil, die in staat stelt de trieste werkelijkheid waar te nemen. Vanuit een soort ruimteschip dat zich door de riolen beweegt binden de rebellen, die allerhande oosterse vechttechnieken in hun virtuele lijf gedownload hebben, vanachter hun computer de strijd aan met de machthebbers. Elke politieagent kan plotseling muteren tot een van de echte ordebewaarders, mannen in het zwart met zonnebrillen, die agenten heten en onoverwinnelijk zijn. Het wachten is op de uitverkorene, de verlosser, de messias, die door zich consequent te realiseren dat een lepel geen lepel is, de toverkracht kan doorbreken. Is Neo the One?

De aantrekkingskracht van een mythisch thema wordt door de gebroeders Wachowski zeer bekwaam vormgegeven. Ze appelleren daarbij aan van alles wat de jonge bioscoopbezoeker bezighoudt. De rebellen zijn hackers, die door in een computerspel te kruipen het systeem uitdagen. De manier waarop Morpheus' leger over daken springt doet nog het meest denken aan een zogeheten platformspelletje. De agenten plaatsen op plastische wijze 'bugs', letterlijk insecten, in de buik van verdachte sujetten. En de door een echte Chinese specialist geënsceneerde kung fu-stunts, waarbij de acteurs aan draadjes door de lucht zweven, of de slow motion- effecten waarmee de zwaartekracht uitgedaagd wordt, voldoen aan de ambitie van The Wachowski Brothers om een nieuwe standaard te introduceren voor state of the art-actiefilms.

Kijken naar The Matrix is een adembenemende ervaring, zolang je niet te lang nadenkt over de achterliggende gedachten. Waarom kunnen de rebellen zichzelf alleen in veiligheid brengen door te verdwijnen in de telefoonhoorn van een ouderwetse cel, terwijl ze al hun instructies krijgen via zaktelefoons? Waarom kan Neo pas zijn verlossersfunctie volledig vervullen, en de agent der agenten genaamd Smith (Hugo Weaving) verslaan, nadat een vrouw hem haar liefde heeft verklaard? The Matrix is een glinsterende, maar holle stijlexercitie, die volop kicks biedt, en weinig substantie. Door de schitterende buitenkant zou je bijna niet meer waarnemen dat de geraffineerde vertelstructuur oude wijn in nieuwe zakken stopt. Er is geen lepel, en de keizer heeft geen kleren aan.