NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

MICHEL KRIELAARS
"Das ist een daad van tien minuten geweest. Das ist alleen gemaakt. Alleen. Das heb niets te beduiden. Maar datgene wat daarna gekommen ist, das heb alles te beduiden." Aan het woord is Marinus van der Lubbe, enkele minuten voordat de rechter hem ter dood veroordeelt wegens het in brand steken van de Rijksdag in 1933. Van der Lubbe spreekt helder en lijkt overtuigd van zijn zaak. De achterlijke jongen, zoals velen hem nog altijd zien, maakt onmiddellijk plaats voor een strijdbaar revolutionair, die "iets wilde doen waarover de hele wereld zou spreken". De brand was 'zijn' protest tegen het aan de macht komen van de nazi's.

Die geluidsopnamen van het proces, boven water gekomen na een speurtocht in Russische en Duitse archieven, vormen het onmiskenbare hoogtepunt van de documentaire Water en vuur.

Regisseur Joost Seelen heeft alles uit de kast gehaald om aan te tonen hoe groot het mysterie rond de Rijksdagbrand is. Want nog altijd is niet duidelijk of Van der Lubbe alleen handelde. Met veel gevoel voor het gevaar van 'Dichtung und Wahrheit' laat Seelen ooggetuigen en deskundigen het verhaal vertellen. Het resultaat is een wankelende werkelijkheid, waarin de feiten voortdurend met elkaar in tegenspraak zijn.

Voor Seelen staat alleen vast dat Van der Lubbe in 1909 werd geboren als zoon van een kleine handelaar die zijn gezin in de steek liet, en dat zijn moeder overleed toen hij twaalf was. Een kennis vertelt nog dat Van der Lubbe als metselaar bij wijze van grap een zak kalk over zijn hoofd krijgt uitgestort waardoor hij zijn gezichtsvermogen grotendeels verliest. Hij leeft van een uitkering en wordt actief in de communistische partij. Een naïeve, impulsieve jongen, die vol overgave achter het rode vaandel aanloopt.

Daarna lopen de getuigenissen uiteen. Volgens de een ging Van der Lubbe gewillig met de politie mee nadat hij de ruiten had ingegooid van een steunkantoor - waar hem een hogere uitkering was geweigerd - een ander vertelt dat hij zich hardhandig verzette.

In de door Seelen gebruikte fragmenten uit Oost-Europese speelfilms is Van der Lubbe een simpele jongen die zich laat misbruiken door de nazi's. Die stelling wordt overtuigend onderschreven door een jonge historicus en tegengesproken door een oudere vakbroeder, die beweert dat Van der Lubbe het alleen heeft gedaan. Maar hoe kon een bijna stekeblinde zijn weg vinden in de Rijksdag?

De meest fascinerende getuigenis komt van een toenmalige student die Van der Lubbe als een Tarzan de Rijksdag zag binnenklimmen met een brandende fakkel in zijn hand. Waarop de eerdergenoemde jonge historicus zegt dat geoefende alpinisten dat later tevergeefs hebben geprobeerd. Verhaal ontkracht, verwarring nog groter. Heeft de ooggetuige van toen, nu een beminnelijke oude heer, geen zin om te vertellen dat de nazi's hem dwongen te vertellen dat hij Van der Lubbe heeft gezien?

Zelfs over Van der Lubbe's laatste woorden voor zijn onthoofding is niemand het eens. Volgens de oudere historicus heeft hij de dood verwelkomd, omdat zijn impulsieve daad de zaak van de arbeiders had geschaad. Volgens een ander was hij diep verontwaardigd en voelde hij zich verraden. Seelen laat het oordeel aan de kijker en dat maakt zijn documentaire, samen met de fraaie archiefbeelden, nu juist zo intrigerend.

Water en vuur: de roerige geschiedenis rond Marinus van der Lubbe. Ned.3, 20.30-22.00u.