NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS 
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In Koerdische wijken van Istanbul is zo goed als de staat van beleg afgekondigd na de arrestatie van PKK-leider Abdullah Öcalan. Want ,,het Koerdische volk bestaat uit 20 miljoen mensen en ieder van hen kan zo de plaats van Abdullah innemen.''

Door onze redacteur BERNARD BOUWMAN

ISTANBUL, 25 FEBR. De Koerdische zanger Haydar Keskin heeft tranen in de ogen als hij over zijn geliefde geboortegrond zingt. ,,Ik zit in de bergen en verstop me in een grot'', zo luidt de tekst van één van de chansons. Maar ik krijg een kogel in mijn hart. Ik kan alleen nog maar hopen dat God genade heeft over mijn ziel''. Keskin begeleidt zichzelf op een Koerdische saz maar hij zingt in het Turks. Zong hij zijn liedjes in de Koerdische taal, dan zou de politie de Sura-bar bij het Taksimplein in Istanbul immers onmiddellijk sluiten. Toch luisteren de aanwezigen aandachtig en ze klappen hartstochtelijk. Want de droefheid over de arrestatie van PKK- leider Abdullah Öcalan is groot in de bar, en alleen samen luisteren naar Koerdische muziek maakt de pijn draaglijk.

Keskin, die rechten studeert aan de universiteit van Istanbul, wil graag vertellen wat hij van de arrestatie van Öcalan vindt. Voor de politie is hij niet bang, zegt hij, en hij heeft goede contacten bij de PKK, dus ook van die kant dreigt geen gevaar. ,,Als je hier de straat afloopt, kom je bij het Galatasaray-lyceum. Daar wordt les gegeven in het Frans aan de Turkse elite. De Turkse regering heeft daar geen problemen mee. Waarom mogen Koerdische scholen dan niet?'' Juist als de PKK streeft hij niet naar onafhankelijkheid maar naar autonomie voor Koerdistan. ,,En die strijd zal doorgaan, ook al is onze leider nu gearresteerd. Want het Koerdische volk bestaat uit 20 miljoen mensen en ieder van hen kan zo de plaats van Abdullah innemen.''

Onzin, al die tranen over Öcalan, vindt antiekhandelaar Serdatin. Hij haat de Koerdische leider en wil in een chique hotel in Istanbul ook uitleggen waarom, op voorwaarde dat hij een valse naam mag gebruiken. Want de arm van de PKK reikt ver, zegt hij. Ook in Istanbul, waar enkele miljoenen Koerden wonen. Tot zijn zestiende leefde Serdatin in het Koerdische Mus; toen kwam hij naar Istanbul. Zijn Turks is inmiddels beter dan zijn Koerdisch, vertelt hij niet zonder trots. En zijn Turkse vrienden zien nauwelijks dat hij Koerdisch is, omdat zijn moeder blond haar heeft en blauwe ogen, en hij dus op geen enkel punt aan het Turkse stereotiep van de Koerd (donkere huid, zware wenkbrauwen en felle, koolzwarte ogen) voldoet.

De armoede drijft de Koerden in de armen van de PKK, vindt Serdatin. Hij gaat nooit kijken in de arme Koerdische buurten van Istanbul, maar hij weet precies hoe de mensen daar leven. ,,Ze spreken geen Turks en hebben geen werk. De kinderen gaan niet naar school, daarom gaan ze allemaal stelen en jatten. En af en toe worden ze sentimenteel bij de gedachte aan een vrij Koerdistan, omdat hun leven hier zo slecht is dat het daar wel beter móet zijn.'' Toch sprak ook Serdatins Koerdische hart even, en dat was toen hij zag dat Öcalan werd gedwongen om bij Turkse vlaggen te gaan staan. Maar toen hij daarna hoorde hoe de Koerdische leider zei dat zijn moeder Turks was en hij van het Turkse volk hield, was dat mededogen snel weg. ,,Dat was wel erg goedkoop want op de Koerdische televisie (die vanuit Londen uitzendt, red.) zei hij steeds dat hij Turken haatte.'' Maar eigenlijk was dat typisch voor de PKK, vindt Serdatin, want bij hen is er altijd een verschil tussen wat ze zeggen en wat ze doen. Öcalan zegt dat hij een vrijheidsstrijder is, maar in feite is hij een drugsdealer, die zijn wapens financiert met heroïne en cocaïne. En hij zegt dat hij de Koerden wil helpen, maar als er echt fabrieken komen in Zuidoost-Turkije zal de PKK die onmiddellijk opblazen. ,,Want de PKK drijft op de armoede van de Koerden, en als daar een einde aan komt, is het ook snel met Öcalan en de zijnen gedaan.'' Wat hem veel meer pijn doet dan de arrestatie van Öcalan is dat het theater in de Koerdische stad Van leegstaat. , ,Dat bewijst dat het leven daar zo zwaar is geworden dat de Koerden alle contact met de cultuur verliezen''.

Het Koerdische probleem als armoedeprobleem - bij het kantoor van de pro-Koerdische HADEP-partij in Istanbul kunnen ze er alleen maar grimmig om lachen. Een paar dagen geleden viel de Turkse politie hier binnen en nam een groot aantal sympathisanten mee. Ook de computers en dossiers van de partij, die door veel Turken beschouwd wordt als de wettelijke tak van de PKK, verdwenen. Voordat de politie wegging, sloegen ze nog even een satellietschotel kapot, waarmee de partij de Koerdische MED- tv uit Londen ontvangt. En ze zetten de kranen van de waterleiding open, maar deden tegelijkertijd de deuren van het gebouw op slot, zodat niemand kon verhinderen dat het kantoor binnen enkele minuten helemaal blank stond. ,,Jullie in Europa hebben altijd de mond vol over mensenrechten'', zegt Ferhat Yegin. ,,Zelfs Hitler had zijn fundamentele rechten, maar voor ons steken jullie geen poot uit. Het is onzinnig genoeg dat jullie 250.000 aanhangers van de PKK asiel geven maar hun leider buiten de deur houden. Het minste wat we nu van jullie verwachten is dat Europa erop toeziet dat Öcalan een eerlijk proces krijgt.''

In de wijk Eminönü vertelt de Koerd Mehmet hoe de Turkse maatschappij hem het leven zuur maakt. Drie jaar geleden kwam hij naar Istanbul nadat het Turkse leger zijn dorp bij Mardin had platgebrand. Met zijn vrouw en negen kinderen woont hij in een krot van drie kamers. De WC heeft geen deur, in de keuken kun je je nauwelijks keren, en de hele familie slaapt in de woonkamer, die zo'n drie bij vijf meter meet. ,,Zelfs een beest zou zich hiervoor schamen'', zegt Mehmet. Werk vinden is onmogelijk, met een Koerdisch accent. En de politie is zijn grootste vijand. ,,Want die worden al boos als ze zien dat je Koerdisch praat. Als ze in een slechte bui zijn pakken ze je op en nemen ze je mee naar het bureau. En daar word je vrijwel zeker tot moes geslagen, ook al heb je niets gedaan.''

Mensenrechtenorganisaties bevestigen dat in Koerdische delen van Istanbul na de arrestatie van Öcalan zo ongeveer de staat van beleg is uitgeroepen. De wijk Gazi, waar aanhangers van de PKK zaterdag het vuur openden op de politie, wordt 's avonds afgegrendeld van de buitenwereld. Elke auto die de wijk in of uit wil, wordt gecontroleerd op wapens. Overdag rijden er gevechtswagens van de politie en het leger door de wijk, met daarin nerveuze militairen en politieagenten met een bivakmuts en automatische geweren. ,,Op ieder moment van de dag lopen er meer dan 1.500 agenten in burger in de wijk'', aldus een medewerker van de mensenrechtenorganisatie IHD. ,,Als de politie meer dan tien mensen bij elkaar ziet, grijpen ze onmiddellijk in omdat ze bang zijn dat er een demonstratie van komt. Hoe dat gebeurt kun je wel raden''. Alleen concessies aan de Koerdische eisen kunnen op langere termijn de angel uit de problemen halen, vindt Bülent Tanör, hoogleraar constitutioneel recht aan de Universiteit van Istanbul. Twee jaar geleden schreef hij voor de werkgeversorganisatie TUSIAD een rapport over de democratisering van Turkije, met daarin ook opmerkingen over de Koerdische kwestie. Hij pleitte voor toestaan van stichtingen op basis van de Koerdische taal. Ook stelde hij voor dat de Turkse televisie uitzendingen in het Koerdisch gaat verzorgen. ,,Want nieuws in het Duits en het Engels hebben we al op de televisie hier''. De werkgevers konden zich vinden in zijn voorstellen, al was het maar omdat ze al veel langer van mening zijn dat de strijd tegen de PKK een hele hoop geld kost en Turkije een slecht imago in het buitenland geeft en zo investeringen afschrikt. Maar de politiek en het leger vielen over hem heen. ,,Twee jaar heb ik mijn smoel gehouden maar nu doe ik hem weer open want ik heb gezien dat mijn ideeën langzamerhand steeds meer worden overgenomen. Nu is het de tijd om een vreedzame oplossing voor het probleem te vinden.''

Maar hoe gemakkelijk zal dat gaan? Hassan is topmanager bij een groot bedrijf. In zijn kantoor luistert hij eerst vriendelijk toe hoe een Turkse collega uitlegt dat er best plaats is voor Koerden in de Turkse maatschappij. Maar zodra deze weg is, klinkt er een heel ander geluid. ,,Mijn collega is een vriend van me, maar toch begrijpt hij er niets van. Het grondprobleem van Turkije is dat er geen ruimte is voor verschillen. Je moet een model-Turk zijn, en als je dat niet bent dan zit je zwaar in de problemen. Die mentaliteit zit zo diep dat je haar niet van de ene dag op de andere kunt vervangen. Ik zie er Koerdisch uit maar toch zal geen enkele Turk mij discrimineren zolang ik Turks spreek en maar vaak genoeg zeg dat ik van de republiek houd. Maar als ik mijn Turkse hoofd afzet en een Koerd ben, ligt het allemaal heel anders.'' Hij wijst op een foto op zijn bureau met daarop een groot aantal prominenten die de 75ste verjaardag van de Turkse republiek vieren. ,,Deze man hier was een goede zakenpartner van (ex-president) Özal. Hij was altijd Turkser dan de Turken. Maar ik weet dat hij oorspronkelijk van Arabische komaf is. Hij heeft er een dagtaak aan om dat te verbergen.'' Dan wijst hij op een Europese krant met daarop foto's van de acties van de PKK in Europa. Ze hebben gelijk. Ooit wil ik mijn Turkse hoofd afzetten, en voor altijd leven met een Koerdisch hoofd. Ik ben succesvol geweest in Istanbul, maar toch is mijn leven niet compleet. Als ik in Europa had gewoond, had ik ook aan de bezettingen en acties meegedaan.''

In de Sura-bar in Taksim is Haydar Keskin het helemaal met Hassan eens. ,,Een Koerd kan zich wel als een Turk gedragen, maar in zijn hart blijft hij een Koerd. Zolang wij geen recht hebben op een eigen identiteit, gaat ons lijden door.'' Met op de achtergrond een foto uit Zuidoost-Turkije zingt hij opnieuw over het leed dat de Koerden wordt aangedaan. ,,Ik heb een wond in mijn lichaam en die zit vol met bloed'', luidt de tekst van zijn lied. ,,Dat bloed zou eruit moeten, maar het zakt juist steeds dieper mijn lichaam in en de pijn wordt steeds groter''. Het Koerdische publiek in de bar klapt enthousiast.

NRC Webpagina's
25 FEBRUARI 1999