Bioscoopagenda Nederland
www.bios.nl

In 16 theaters

Scharrelen tussen gasten op een familiefeest

'Festen' van Thomas Vinterberg vlot verbeeld dankzij strenge regels

Door BIANCA STIGTER
In een interview met het Britse tijdschrift Sight and Sound vergelijkt Thomas Vinterberg (29) de cameraman van zijn film Festen met een hond. Vogels, vliegen en bevers hebben hun naam al aan bepaalde shots gegeven, maar cameramannen leken tot nu toe toch vooral op mensen. Soms denkt een mens zelfs dat hij een cameraman is - als je met je eigen ogen kijkt ergert het wel eens dat je niet kunt inzoomen. Wat doet die man daar in de verte?

Henning Moritzen als Helge Klingenfeldt in Festen

Het hondse van Vinterbergs cameraman (Anthony Dodd Mantle) bestaat er vooral uit dat hij de acteurs van dichtbij en vanuit op film ongebruikelijke standpunten waarneemt; hij scharrelde tussen de acteurs door, zegt Vinterberg. Met zijn kleine digitale videocamera was Dodd Mantle zo onopvallend dat de spelers soms tegen hem opbotsten. Dat gebeurde waarschijnlijk vooral tijdens de scènes in de feestzaal van het sjieke hotel waar het familiedrama Festen zich afspeelt. Vader Helge, de eigenaar van het hotel, viert daar zijn zestigste verjaardag met zijn vrouw, zijn drie nog levende kinderen, zijn kleinkinderen, zijn vader, ooms en tantes en zijn personeel. Soms mag de hond ook even mee naar boven, waar zoon Michael na een verschrikkelijk vervelende ruzie afkoelseks heeft met vrouw Mette, of naar buiten, waar diezelfde Michael denkt dat de per taxi arriverende zwarte vriend van zijn zuster de niet bestelde muzikant is. Al snel komen de problemen ook de feestzaal binnen, als oudste zoon Christian met zijn mes tegen zijn glas tikt en in zijn toespraak voor vader doodleuk het ergste familiegeheim onthult. Festen, die vorig jaar de juryprijs won op het Filmfestival van Cannes is en nu in Rotterdam hoge ogen gooit voor de publieksprijs, is de eerste film die gemaakt werd volgens de principes van Dogme 95, een manifest dat Vinterberg, Lars von Trier en nog twee Deense regisseurs in 1995 opstelden. The Idiots van Von Trier, die hier al in de bioscoop heeft gedraaid, was de tweede Dogme-film. Het manifest, ook wel een kuisheidsgelofte genoemd, bevat tien regels. Films mogen alleen met aanwezig licht op locatie gedraaid worden met handheld camera's, oppervlakkige actie (moorden) is verboden, er mag achteraf geen geluid worden toegevoegd, special effects zijn taboe en de regisseur krijgt geen credits. Met deze produktiewijze willen de ondertekenaars de film 'zuiveren'. Niet alleen de formulefilms uit Hollywood, maar ook de Nouvelle Vague krijgt in het manifest een veeg uit de pan, het is allemaal even decadent en bourgeois.

Vinterberg heeft herhaaldelijk toegegeven dat het hoogdravende manifest vooral een PR-stunt is; hij maalt er bijvoorbeeld niet om dat iedereen ondanks regel tien weet dat hij de regisseur van Festen is. Maar hij zegt ook dat de strenge regels hem geïnspireerd hebben tot het verbeelden van zijn verhaal op onverwachte manieren. Zo laat hij tijdens een dansscène de acteurs zelf de camera's vasthouden. De kijker profiteert daarvan, ook al zijn sommige van Vinterbergs manieren niet zozeer nieuw als wel niet zo vaak gebruikt. Festen líjkt realistisch, en dat is en blijft ook in de bioscoop een sensatie, omdat zij zo heerlijk op gespannen voet staat met de wetenschap dat het niet echt is. De verwarring die het gevolg is van de snelle wendingen van de camera en de scherpe montage doen je denken dat je ogen je hersens af en toe niet kunnen bijbenen, Je zou van deze wereld je eigen cameraman willen zijn en niet door de ogen van een ander kijken.

De Deense veteraan Henning Moritzen, die vader Helge speelt, weet het uitzonderlijke goede acteren in Festen voor een deel aan de nieuwe digitale techniek. De camera volgde hem in plaats van hij de camera, en daarom kon hij in Festen acteren alsof hij op het toneel stond.

'Illusies waarmee emoties kunnen worden overgebracht', zo noemt Dogme 95 films. De definitie is snerend bedoeld, maar ik vind het een compliment dat Festen er ook onder valt. Jammer vind ik het juist dat de illusie uiteindelijk geen stand houdt. Afzonderlijke scènes zijn pijnlijk goed, zoals de al genoemde ruzie en eigenlijk alles met de door Thomas Bo Larsen geweldig verschrikkelijk vertolkte Michael, iemand om uit volle borst te verafschuwen. Maar Festen heeft geen verhaal waar je in vast komt te zitten. Er is een knap scenario, vol komedie en tragedie, met nu eens een verrassende wending en dan weer een onafwendbare ontlading, maar het liet mij niet geloven dat het vertelde er wat toe deed. Misschien komt dat vooral omdat de familie over zo gerieflijk veel geheimen beschikt. Overspel, abortus, zelfmoord, incest het kan niet op en het flakkert maar even. Daardoor is Festen meer vlot dan ernstig vermaak geworden; een alle ironie van Dogme 95 ten spijt, cynische stijloefening.