Desmet, Amsterdam; Haags Filmhuis; Poelstraat, Groningen

John Sayles toont volte en diepte van Zuid-Amerika

Latijnse charme en cynisme

Door JOYCE ROODNAT
Eens in de drie, vier jaar maakt de Amerikaanse filmmaker John Sayles een nieuwe film, en altijd opnieuw verbaast hij door zijn veelzijdigheid. Zijn mooiste film vind ik nog steeds Passion Fish, waarmee hij diep doordrong tot de ziel, de zorg en de zaligheid van de zuidelijke Amerikaanse staten, de sfeer actualiserend die een schrijver als Tennessee Williams met zijn toneelstukken heeft gemarkeerd.

Federico Luppi in 'Men with Guns'

In elk nieuw filmverhaal boorde Sayles een nieuw landschap aan. Daarbij ontwikkelde hij steeds een passende stijl van filmen, met een eigen set visuele kenmerken, een eigen tempo en, zeer nadrukkelijk, een eigen taalgebruik. Die bonte inzet maakte van hem geen draaitol of flodderig stilist. Elk van zijn films kan bogen op een volslagen eigen karakter, maar is niettemin direct herkenbaar als van hem. Zijn films zijn betrokken met hun personages, hoeveel het er ook zijn. En al die individuen omzwermen weer een of hooguit twee hoofdpersonen, ze geven hen diepgang en reliëf, en steeds weet Sayles meer van ze te maken dan een ondersteuning. Je ziet die bijfiguren opereren en je voelt hoe elk van hen op zichzelf uitgangspunt zou kunnen zijn van een eigen film. Ook Men with Guns, Sayles' nieuwste, voldoet aan die rijkgeschakeerde volte en diepte. Hij speelt zich af in een niet nader gedefinieerd latijnsamerikaans land. De voertaal is, dat spreekt voor Sayles vanzelf, Spaans, en de film staat in het teken van de vanzelfsprekende magie van auteurs als Julio Cortázar.

De film ontrolt stukje bij beetje de laatste levensdraad van een bijna bejaarde dokter. Een society-arts met hoge militairen als patiënt maar ook met idealen. Hij wordt meesterlijk gespeeld door de Argentijnse acteur Federico Luppi, die als geen ander een gesoigneerde latijnse heer kan neerzetten, zo één die nooit zweet en altijd superieur charmant blijft. Deze Dr. Fuentes loopt tegen zijn pensioen aan en besluit eens te gaan zien hoe het een keurtroepje van zijn studenten vergaan is. Na een strenge selectie leidde hij ze op om op afgelegen plaatsen de indianen medisch bij te staan. Een goede onderneming, stelt hij vast, gestoeld op hoogstaande principes en met een praktisch, heilzaam, doel.

Men with Guns volgt Dr. Fuentes op zijn tocht, zijn eigen verzorgde wereld uit, het allengs rauwere leven in de bergen in. Hij vordert in kilometers, maar hij komt nergens. In een zwaan-kleef-aan- beweging liften verschillende types mee in zijn auto: een gedeserteerde soldaat, een weesjongen, een van zijn geloof gevallen priester, een getraumatiseerde vrouw. Pijn doet de tocht, die Sayles vult van de herinneringen van de reisgenoten en met het lot van de verschillende dorpen die ze op hun weg vinden. De een na de ander van de voormalige studenten blijkt te zijn vermoord. Triest maar nog altijd zelfverzekerd accepteert de dokter zijn échec, tot hij zich realiseert dat hij au fond zijn eigen blinde wanhoop bereist.

Men with Guns is een voorbeeld van Sayles' gedetailleerde filmvertelkunst. Een enkel gebaar, een vage beweging of een stembuiging zijn hem genoeg om een wereld aan te geven. Ook nu stoffeerde hij die werelden met rijke personages, al ontkwam Sayles er dit keer niet aan dat ze zijn verhaal schematischer stutten dan anders. En dan dr. Fuentes. Kan iemand zo onnozel zijn? Die onnozelheid is ongeloofwaardig, tot je je het gierende cynisme realiseert dat erachter steekt. Deze man, deze alleraardigste man, die onder alle omstandigheden zijn beschaving weet te bewaren, deze man heeft zijn hersens afgesloten voor het vuil dat hem omwasemde. Onschuld is een man als hij helemaal niet toegestaan, onnozelheid is een schande. Zoveel cynisme verdraagt Sayles niet. Hij breide een klein staartje optimisme aan het slot van zijn film. Het zij hem vergeven.