Uitgebracht op koopvideo door het Filmmuseum. Prijs: ƒ39,95 per deel

Compilatie uit journaalbeelden over Eerste Wereldoorlog

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
Hoewel Nederland in de Eerste Wereldoorlog neutraal was, en de ergste menselijke en materiële ellende ons land dus bespaard bleef, vertoonden Nederlandse bioscopen wel oorlogsjournaals, die in sommige gevallen bewaard bleven en in de archieven van het Filmmuseum in Amsterdam terecht zijn gekomen.

Het Filmmuseum heeft uit deze opnamen twee video's samengesteld, die worden uitgebracht met de originele tussentitels en beide zijn voorzien van een spectaculaire geluidsband, van respectievelijk Sander den Broeder en Harry Koopman.

Deel 1 bestaat uit journaalopnamen die tijdens de oorlogsjaren zijn vertoond en waar de censuur duidelijk aan af is te zien. Wat de bioscoopbezoeker te zien kreeg, was vooral wat de oorlog bepaald niet was: een bewegelijke, dynamische aangelegenheid. Er wordt, al dan niet te paard, opgetrokken dat het een aard heeft. Treinen met geschut rijden af en aan, luchtschepen voeren bombardementen uit in verre streken, er wordt gevlogen en gevaren. Wellicht de spectaculairste film is die vanaf een Duits marineschip, dat op volle zee vijandelijke schepen, ook burgerschepen, tot zinken brengt na eerst de opvarenden de gelegenheid te hebben gegeven in de sloepen te gaan zitten. In werkelijkheid was de Eerste Wereldoorlog vooral een statische strijd vanuit loopgraven, met telkens nieuwe pogingen om door middel van een stormloop iets te veranderen aan het verloop der fronten.

Deze oorlog is beter te zien in de tweede video. Pour la paix du monde (om de wereldvrede) is een Franse compilatiefilm uit 1926, die in Nederland werd uitgebracht door het Haagse filmbureau Excelsior. De aanvankelijke censuur op beelden die Franse cameralieden en fotografen hadden gemaakt - meestal in opdracht van het Franse leger - was in de jaren twintig verslapt en vele gruwelijke opnamen zagen voor het eerst het licht.

De film is - blijkens de tussentitels - opgedragen aan de cameralieden van het Franse leger die bij het maken van opnamen in de loopgraven het leven lieten en wordt ingeleid door een groepje gueules cassées, oorlogsinvaliden met verminkte gezichten die een belangrijke rol speelden in de sterke pacifistische beweging in Frankrijk van het interbellum.

Pour la paix du monde is een tendensfilm, tegen de oorlog, die veel laat zien van de praktijk van de oorlog: de achteloosheid waarmee soldaten in de loopgraven de resten van een kameraad voorbij lopen, bijvoorbeeld. Er zijn adembenemende opnamen van het inslaan van granaten in de eigen rijen, waarbij je goed kunt zien hoe de vijandelijke artillerie heel precies het kanon weet bij te stellen totdat het doel is bereikt: het inslaan in de loopgraven. Het spectaculairst vond ik nog wel de beelden waarop je ziet hoe Franse versterkingen en Duitse krijgsgevangenen elkaar vlak achter het front passeren. Uit de Tweede Wereldoorlog kennen we beelden van zwaarbewaakte krijgsgevangetransporten. Hier is daarvan geen sprake: met lichte tred, opgewekt bijna, hollen de Duitsers in de richting van het krijgsgevangenenkamp. Voor hen is de oorlog voorbij. De Fransen daarentegen hebben, op weg naar het front, overduidelijk lood in de schoenen.