In: Filmmuseum, Amsterdam. Tot en met 6 januari. Informatie: (020) 58 91 400.

De bloopers van een vergeten ster

Door HANS BEEREKAMP
Hollywood in de jaren twintig, de periode waarin film werd wat het in grote lijnen nog steeds is, komt er in retrospectieven en andere historische filmprogramma's vaak een beetje bekaaid af.

Douglas Fairbanks als The Thief of Bagdad (Raoul Walsh, 1924)

Veel van die rond sterren georganiseerde stille films spreken een modern publiek niet meer aan, misschien wel omdat ze niet vreemd genoeg zijn. Het is goed dat het Filmmuseum tracht dat cruciale tijdperk in kaart te brengen door systematische retrospectieven op het werk van de grootste sterren: Rudolph Valentino, Greta Garbo en nu Douglas Fairbanks (1883-1939), die soms met de toevoeging 'sr.' wordt aangeduid, omdat zijn in 1909 geboren zoon Douglas Fairbanks jr. tot in de jaren tachtig films bleef maken in hetzelfde genre: de zwierige kostuumfilm met veel actie en avontuur.

Douglas Fairbanks sr. was de koning van de swashbuckler, dat onvertaalbare woord voor films met piraten en musketiers, degens en slingertouwen, en veel schone dames in nood.

Hoewel hij officieel haast nooit regisseerde, hield Fairbanks, als producent en soms scenarist, en vaak als algeheel supervisor, de touwtjes strak in handen. In 1919 richtte hij met zijn echtgenote Mary Pickford, Charles Chaplin en D.W. Griffith United Artists op en leverde daarmee het model voor de controle die sterren en hun agenten nu in Hollywood over de filmproductie uitoefenen.

Regisseur Griffith had de toneelacteur Fairbanks in 1915 zijn eerste filmrol gegeven (The Lamb), maar kon slecht uit de voeten met diens kwaliteiten: een acrobatische en energieke verschijning, met een eeuwige glimlach, zo niet grijns op het gezicht. Je zou die verschijning emblematisch kunnen noemen voor de explosieve bloei van de Amerikaanse samenleving tot de beurskrach van 1929. Dat was ook het jaar van Fairbanks' laatste stille film, The Iron Mask, überhaupt de laatste grote film zonder direct geluid uit Hollywood. De vier daarna volgende talkies van Fairbanks zijn het noemen nauwelijks waard.

Fairbank's sprekende zwanenzang: The Private Life of Don Juan (Alexander Korda, 1934)

Toevallig bezit het Filmmuseum tweehonderd blikken nitraatfilm die vermoedelijk alle ongemonteerde opnamen voor het door Allan Dwan geregisseerde The Iron Mask bevatten, dus ook de mislukte scènes. In een door het Filmuseum vervaardigde compilatie van een klein half uur, Fairbanks Unmasked, wordt uniek inzicht verschaft in de werkwijze van de ster. Je ziet hoe hij door met zijn hele lichaam te acteren een stille scène meer reliëf kon geven en wat het verschil is tussen een, twee of vier keer om een paal pirouetteren. Ook wordt erin geïllustreerd hoe de klassieke continuïteitsmontage vanuit twee tegengestelde standpunten een scène opbouwt.

Volgens filmhistoricus en verwoed Fairbanks-liefhebber Kevin Brownlow was zijn geheim dat hij tegen alle regels in direct in de camera placht te kijken en zo een band met de kijker schiep. Zulke aardige inzichten maken een retrospectief van een nauwelijks meer tot de verbeelding sprekende ster toch interessant.