In: 13 theaters

Pijnloze film over wrange carrière

Door HANS BEEREKAMP
Toen in de jaren zeventig jonge Duitse filmers zich aan films over het naziverleden begonnen te wagen, gingen ze de pijn niet uit de weg. Het hele oeuvre van Rainer Werner Fassbinder staat in het teken van de onmogelijkheid met dat verleden goed te leven.

De afstand is inmiddels groter, en de Hitlerperiode wordt nu vooral door filmers gezien als bron van dramatisch materiaal. Toevallig gaan vlak achter elkaar in Nederland in première de burleske Auschwitzkomedie La vita è bella van Roberto Benigni, en de iets ernstiger ogende, maar toch overwegend lichte muzikale biografie Comedian Harmonists van de Beierse regisseur Joseph Vilsmaier (München, 1939). Die Comedian Harmonists was de naam van een Berlijns close harmony-kwintet, dat in zijn korte bestaansperiode (1928-1935) een internationale populariteit verwierf, vergelijkbaar met die van The Beatles. In 1935 kregen ze een verbod om op te treden, omdat drie van de leden joods waren. Die drie emigreerden, de anderen bleven achter, nadat ze geweigerd hadden gezamenlijk naar het buitenland te gaan.

De geschiedenis van Die Comedian Harmonists is een al meermalen in documentaires verteld, wrang verhaal. Hoe je het vertelt, luistert nauw. Als je niet uitkijkt, dan zou het kunnen lijken dat de grootste misdaad van de nazi's was dat ze een populaire zanggroep uit elkaar dreven.

Vilsmaier, die in 1992 in Stalin- grad de open deur intrapte dat het Oostfront geen lolletje was voor Wehrmachtsoldaten, doet als regisseur, cameraman en producent van Comedian Harmonists zijn best om niet in de val te trappen van simplificaties. Hij schetst keurig de joodse achtergrond van onder meer oprichter Harry Frommermann, laat het antisemitisme al vroeg aansluipen in de vorm van afgunstige pestkoppen en gaat de lafheid van 'ariërs' die net op tijd van hun joodse wederhelft scheiden niet uit de weg. Het is een leerzaam geschiedenislesje, verpakt in een vlotte, soms zeer aanstekelijke reconstructie van een geniaal muzikaal ensemble. En toch knaagt er iets.

Moderne Duitse succesfilms - Comedian Harmonists is een enorme hit in de Duitse bioscopen - missen de zwaarmoedigheid van veel van hun voorgangers. De voornaamste verdienste van Vilsmaiers film is dat hij een historische periode bijna normaliseert: getalenteerde jongens hebben plezier met elkaar, krijgen succes en worden door de loop der geschiedenis ten val gebracht. In Berlijn woonden rond 1930 niet alleen monsters en potentiële slachtoffers. We kijken er naar, geamuseerd en een beetje geschokt door de afloop. Maar voor het leven van nu heeft dit verhaal geen consequenties meer. Bijna alsof het probleem opgelost zou zijn, wanneer Die Comedian Harmonists, hier of daar, door hadden kunnen zingen. Fassbinder vertelde in Lili Marleen ('Ich sing' doch nur ein Lied') een ander verhaal. Theater en show zijn geen metafoor in Comedian Harmonists, zoals in Mephisto en Cabaret, maar de voorgrond van een tragisch decor. Zelfs als Steven Spielberg zijn voornemen om een speelfilm over Die Comedian Harmonists te maken had uitgevoerd, zou het resultaat meer pijn gedaan hebben.