In: Cinecenter en The Movies 3, Amsterdam; Lantaren/Venster, Rotterdam; Springhaver, Utrecht; Cinemariënburg, Nijmegen.

Tsjechisch gesproken, beslist onnederlandse grote kleine film van Danniel Danniel

De grijze zones in een vermolmde politiestaat

Door HANS BEEREKAMP
Een van de meest bijzondere en delicate Nederlandse speelfilms van dit jaar zal door het grootste deel van het publiek niet als zodanig opgemerkt worden. Winter '89, de eerste bioscoopfilm geproduceerd door televisieproductiemaatschappij IDTV (Harry de Winter en Anton Smit), is namelijk voor het grootste deel opgenomen in Praag met Tsjechische acteurs, en op een paar zinnetjes Nederlands en Engels na, geheel Tsjechisch gesproken. Om het nog ingewikkelder te maken doet regisseur en scenarioschrijver Danniel Danniel zijn best om de plaats van handeling in het midden te houden. De suggestie van 'een land in voormalig Oost-Europa' is slecht gelukt; weliswaar verschijnt Ceausescu een paar keer op televisie als partijleider, maar dat is niet genoeg om de kijker in verwarring te brengen. Je zou Danniel Danniel liever willen complimenteren voor de prestatie als buitenlander een film te maken die zo authentiek Tsjechisch oogt en ruikt.

Marketa Hrubešová, Zuzana Stivinová en Magda Soušková monsteren de schuchtere politieman Petr Moloch in Winter '89.

Mystificaties zijn zo ongeveer het handelsmerk van Danniel Danniel, de in Israel (Haifa, 1950) geboren editor en regisseur, die in 1976 naar Nederland kwam en tot nu toe twee lange speelfilms (hij debuteerde met Mykosch) en twee van een klein uur, waaronder de verfilming van Carl Friedmans novelle Tralievader voltooide. De beroemdste tot nu toe was Ei (1988), dat zich afspeelt in een archetypisch, niet-bestaand Nederlands landschap.

Winter '89 is gesitueerd op oudejaarsavond 1989 in Rotterdam, wanneer de echtgenoot van een Tsjechische vluchtelinge zich bij haar en hun dochter voegt, maar bestaat voor het grootste deel uit flashbacks naar de Praagse voorgeschiedenis van deze weinig vreugdevolle gezinshereniging. Maria (Marketa Hrubesová) was een studente op de kunstacademie, die verliefd werd op een schuchtere jongeman, Karol (Petr Motloch), met dons op zijn handen. Hij ontkende niet eens dat hij voor de geheime politie werkte, tot ontzetting van Maria's vriendinnen en vrienden die 'anti' waren, regelmatig boodschappen deden op de zwarte markt kochten en zich een beetje in dissidentenkringen bewogen. Karol rapporteerde wel eens over wat hij zag en hoorde, maar nam zijn vrouw en haar kennissen soms ook in bescherming. Zo moeten er heel wat mensen rondgelopen hebben in de grijze zone tussen goed en kwaad die autoritaire regimes veroorzaken: tedere folteraars, onopvallende verklikkers, goede huisvaders. Danniel doet zijn best om te laten zien dat eenvoudige oordelen geen stand houden in gecompliceerde situaties. Een dissidentenvriendje van Maria wordt door de politie gearresteerd en vrijgelaten, op voorwaarde dat hij naar Rotterdam vertrekt om daar te rapporteren over de uitgeweken Maria, nadat hij haar zijn liefde heeft verklaard. Wie van haar beide minnaars is nu de moreel meest verwerpelijke? Hoe kun je in vrijheid leven, wanneer het verleden steeds een schaduw van verraad over je privébestaan blijft werpen? De meeste moeite met de situatie heeft nog de dochter van Karol en Maria, inmiddels een perfect Nederlands sprekend tienermeisje dat vrijheid interpreteert als het recht op drugsgebruik, om maar niet te hoeven voelen en denken.

De kracht van Winter '89 zit in de genuanceerde schildering van menselijke reacties op een onmenselijk systeem. Om te overleven moet iedereen concessies doen, en maakt al snel kleine fouten met grote gevolgen. Danniel beziet zijn personages met groot inzicht in psychologie en politiek, maar vooral met mededogen. De kwaliteiten van zijn grote kleine film worden nog aanzienlijker, wanneer je weet dat de opnamen helemaal overgedaan zijn, met andere acteurs, nadat door een technische fout al het aanvankelijk gedraaide materiaal weggegooid moest worden. De verzekering dekte de schade, maar niet de frustratie. Wie zich dan toch weer weet op te peppen tot een zo hoog niveau, is een bewonderenswaardig regisseur.