In: Rialto, Amsterdam; Haags Filmhuis

Holistische toverlantaarn uit Japan

Door HANS BEEREKAMP
De Japanse regisseur Kohei Oguri (1945) heeft gelijk, wanneer hij stelt dat film een Europese uitvinding is uit de 19de eeuw, voortkomend uit de traditie van rationalisme en humanisme. Dat wil zeggen: film gaat meestal over mensen en de betekenis van hun onderlinge relatie. Oguri wilde in zijn vierde film Sleeping Man (Nemuru otoko) een andere, meer Japanse benadering beproeven, waarin statische beelden van kunstmatige landschappen minstens even belangrijk zijn als mensen en conversaties.

Het resultaat is een wonderschone reeks toverlantaarnplaatjes, om niet te zeggen: visuele haiku's. In het centrum van die beelden ligt een man in coma. Na een lange wereldreis is hij vlakbij zijn Japanse geboortedorp van een berg gevallen. Aan het einde van de film sterft hij, of gaat over naar een ander bewustzijnsniveau, terwijl de natuur voort blijft bestaan. De hele film, voor een deel door de computer grafisch gegenereerd, zou wel eens de verbeelding kunnen zijn van wat in het hoofd van de slapende man omgaat.

Als rationalistische Europeaan heb ik moeite met de filmopvattingen van Oguri. Omdat landschappen me minder zeggen dan mensen, klamp ik me vast aan hun schaarse, onderling nauwelijks verbonden duidingen. Gelukkig zegt Christine Hakim, de grote Indonesische actrice, die in Sleeping Man een barmeid speelt en de blik van de buitenstaander vertegenwoordigt, aan het slot van de film over een noh-voorstelling: ,,Noh raakt ons, omdat het werkelijkheid en droom vermengt; de wereld van de doden ontmoet de wereld van de levenden.'' Dat kan ik met enige moeite begrijpen, maar de regisseur haast zich in interviews te stellen dat deze uitspraak niet gezien moet worden als een samenvattende conclusie van zijn film.

Och, wij armzalige rationalisten en humanisten! In ons 19de-eeuwse begrippenkader is geen ruimte voor harmonie en eenwording met het al. Wij zien alleen maar mooie plaatjes en denken: wie is die man, wat doet hij daar en waarom? Een mooi uitgangspunt voor een film, maar niet voor Sleeping Man, die eerder een holistische ervaring dan een film in de traditionele betekenis lijkt te willen zijn.