Inl.: 024-3605826

Honderd jaar Ivens: wel bloemen, geen politiek

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
In de appreciatie van de Nederlandse filmer Joris Ivens (1898-1989) zijn grofweg twee perioden te onderscheiden: die van vóór de publicatie van de voortreffelijke biografie van Hans Schoots (Gevaarlijk leven, 1995) en die daarna.

Vóór dat boek kon je nog denken dat Ivens - wereldwijd Nederlands beroemdste documentaire-maker - behalve een groot filmer ook een onafhankelijke geest was die, sympatiserend met het communisme, zijn eigen weg is gegaan. Sinds Schoots boek is zo'n naïeve benadering niet meer mogelijk. Ivens is een belangrijk deel van zijn leven partijcommunist geweest, en een filmer die zonder scrupules, als een ambtenaar bijna, zijn camera in dienst heeft gesteld van bloedige dictaturen, hun orders en censuur zonder voorbehoud aanvaardend.

Deze wetenschap staat waardering voor de kunstenaar Joris Ivens geenszins in de weg, maar is wel fnuikend voor Ivens' faam als geëngageerd kunstenaar. Na wat er in het recente verleden is komen vast te staan over de miljoenen mensenlevens verslindende dictaturen in de Sovjet-Unie en China, juist in de jaren dat Ivens zijn cinematografische kwaliteiten in dienst van deze regimes stelde, kan men nauwelijks anders dan met aan weerzin grenzende achterdocht naar sommige van Ivens' films kijken.

Het kan geen kwaad hier nog even op te wijzen, nu Nijmegen zich opmaakt voor de grootscheepse viering van de honderdste geboortedag van een zijner beroemdste zonen. Er komt onder andere een bepaald spectaculair Ivens-retrospectief van maar liefst 54, deels zelden vertoonde Ivens- films. Het geheel omlijst met een lezingencyclus, een internationaal symposion, tentoonstellingen en een bijeenkomst ten stadhuize. Wat in het programma van de manifestatie echter opvallend ontbreekt is enigerlei aandacht voor de veranderde historische en ideologische context waarin we nu zijn werk bezien. 600 million with you (China, 1958) heet in het programmaboekje bijvoorbeeld een 'Reportage over de betogingen in 1958 in verschillende Chinese steden, met name Peking, uit protest tegen de inval van de Engelsen in Libanon'', als ware er sindsdien over de aard van dit soort spontane volksuitingen niets meer bekend geworden. Het meest snijdende onder de onderwerpen van lezingencyclus en symposion luidt Joris Ivens & Nijmegen. Tot overmaat van ramp opent het programmaboekje met een voorwoord, waarin Ivens-biograaf Schoots op een kinderachtige manier als ex-maoïst zwart wordt gemaakt, en zijn boek erbij.

Politiek is kennelijk taboe bij de viering te Nijmegen. De organisatoren lijken te willen aansporen tot een louter esthetische waardering van Ivens' films, alle inhoudelijke en omstreden aspecten van hun idool zorgvuldig omzeilend. Dat voornemen is buitengewoon laf, en een slecht voorteken voor Ivens erkenning in het volgende millenium. Dat Ivens, door zijn volgelingen gereduceerd tot 'burgerlijk estheet', zich omdraait in zijn graf, lijkt nog het minste bezwaar.