Op huurvideo uitgebracht door Warner Home Video

Bedrog in tijden van genetische manipulatie

Door RAYMOND VAN DEN BOOGAARD
Hoe dichterbij het jaar 2000 komt, hoe somberder lijken toekomstvoorspellingen op film te worden. In Gattaca van de Nieuwzeelandse regisseur Andrew Niccol bijvoorbeeld - een film die zegt in een 'niet al te ververwijderde toekomst' te spelen - is het weer helemaal mis: genetische manipulatie is het fundament van maatschappelijke ordening.

Ethan Hawke in Gattaca

De hoofdpersoon, Vincent, heeft het ongeluk een van de laatste kinderen te zijn wier eigenschappen nog niet met genetische manipulatie zijn vastgelegd en geoptimaliseerd zijn voor prestatie, levensduur en carrière. Als een godskind, zoals deze achterblijvertjes worden genoemd, maakt hij deel uit van een maatschappelijke onderklasse, alleen nog goed voor het trappen dweilen in kantoren. Zo maakt Vincent ook schoon in de ruimtebasis Gattaca, en herinnert zich dan zijn jeugdambitie ruimtevaarder te worden. Met zijn genetisch profiel, en 99 procent kans op het ontwikkelen van een hartaandoening, is er echter geen schijn van kans, dat hij ooit door de selectie zou komen.

Maar gelukkig is er ook in de naaste toekomst witte boorden- criminaliteit. Louche types handelen in identiteiten. En gelukkig is er ook nog het - in dit geval ongelukkige - toeval. Want een van de supermannen die wel door de selectie voor astronaut zijn gekomen, heeft zijn rug gebroken. Hij wil deze persoonlijke mislukking geheim houden en is met behulp van een crimineel op zoek naar een stand in, die in plaats van hem zelf een reis naar een verre planeet zal maken. Vincent neemt dus zijn plaats in en geeft zich uit voor de superman. Het is zeker heel knap van Andrew Niccol, en de Nederlandse art director Jan Roelfs die voor zijn werk aan deze film een Oscar-nominatie scoorde, dat het gehannes met contactlenzen, bloedmonsters, urinemonsters, haren, vingertoppen en andere menselijke materialen die bij de veelvuldige controles de ware identiteit van Vincent zouden kunnen verraden, nergens vervelend wordt. Wel tendeert de handeling van de film gaandeweg irritanter in de richting van een modern Hollywood-cliché: ook al wijst alles erop dat je een loser bent (in dit geval dus een genetische mislukkeling), als je maar wilt kun je toch alle dromen waarmaken.

De atmosfeer in de film is, zoals vaak bij science fiction, bepaald glaciaal. Wat Gattaca toch tot een originele film maakt, is het gegeven dat de wassen beelden die in het decor rondlopen, bij nadere beschouwing toch alle inconsequenties en kwade trouw aan de dag leggen, die we ook uit onze wereld van nu kennen. Degenen op de basis die Vincents bedrog in de gaten hebben, zoals de arts vlak voor het opstijgen bijvoorbeeld, knijpen een oogje toe omdat ze heimelijke bewondering hebben voor iemand die het perfecte systeem verlinkt. Toch nog een lichtpuntje in de toekomst.