Lang voordat Toni Morrison de Nobelprijs won verwierf televisiester Oprah Winfrey de filmrechten van haar roman Beloved. Ze speelt zelf de hoofdrol in het drie uur durende epos, dat afgelopen week in Amerika in première ging en in februari in de Nederlandse bioscoop verwacht wordt.

Door onze correspondent JUURD EIJSVOOGEL

WASHINGTON, 21 OKT. Oprah Winfrey, de koningin van de talkshow, eist opnieuw een grotere rol op in de Amerikaanse cultuur. Oprah is allang niet meer alleen de presentatrice en producent van het populaire praatprogramma dat haar naam draagt. Ze is ook actrice (ze speelde in The Color Purple en in verschillende televisiefilms), succesvol zakenvrouw (ze drijft haar eigen produktiemaatschappij Harpo Productions) en bovendien is ze bij haar miljoenenpubliek een invloedrijke pleitbezorgster van literaire boeken.

En nu is ze dan ook nog de geestelijke moeder van een opmerkelijke en indrukwekkende speelfilm. Beloved, die sinds vrijdag in Amerikaanse bioscopen draait, is gebaseerd op de gelijknamige roman van Toni Morrison. Winfrey, die al meteen na verschijning van het boek in 1987 de filmrechten kocht, is de drijvende kracht en producent van de film. Ze trok als regisseur Jonathan Demme aan, die eerder The Silence of the Lambs en Philadelphia maakte. En ze besloot zelf de hoofdrol te spelen in het complexe verhaal, dat gaat over een gevluchte slavin in de jaren kort na de Burgeroorlog.

Beloved is een film over de slavernij, ook al laten alleen enkele korte flashbacks iets van de gruwelen van die periode in de Amerikaanse geschiedenis zien. Het verhaal speelt zich grotendeels af in 1873, als de slavernij nog slechts een herinnering is. Maar het is een herinnering die de verwoeste levens van de voormalige slaven niet meer loslaat.

In een armoedig houten huisje in de groene heuvels van Ohio wonen Sethe (Winfrey), die als slavin ooit de plantage Sweet Home in Kentucky ontvluchtte, en haar tienerdochter Denver. De geest van een andere dochter, die al achttien jaar dood is, teistert het huis en zijn bewoners met bovennatuurlijk geweld: de vloeren en muren gaan soms wild te keer; een hond wordt door een onzichtbare hand zo hard op de grond geslingerd dat zijn ogen letterlijk uit zijn kassen vallen; en eens wordt het hele huis in een helse gloed gehuld.

Er komt pas enige rust in het leven van Sethe en haar dochter als een oude vriend van de plantage, een voormalige slaaf die jaren door het land heeft gezworven, bij hen intrekt. Deze Paul D, zoals zijn slavennaam luidt, helpt Sethe bij het verdrijven van haar kwelgeest en bij het verzamelen van de moed die nodig is om weer over de toekomst te denken, in plaats van alleen over het verleden.

Maar een nieuwe gast brengt het gruwelijke verleden van Sethe weer terug: een mysterieuze, jonge vrouw (Thandie Newton), die kwijlt en gromt en half-spastisch is. Moeizaam sprekend kan ze duidelijk maken dat haar naam Beloved is. Ook zij trekt in, en langzaam mogen Sethe, haar huisgenoten en ook het publiek proberen uit te vinden wie deze vrouw is, waar ze vandaag komt en wat haar bezielt.

De film geeft daar geen glashelder antwoord op. Is ze de belichaming van de geest? Is ze de dode dochter van Sethe, die weer is opgestaan? Sethe heeft die dochter, zo wordt duidelijk, achttien jaar geleden zelf vermoord, in een vlaag van wanhoop toen haar oude slavenhouder haar en haar kinderen weer dreigde mee te nemen naar de plantage.

De bijna drie uur durende film is meer dan eens moeilijk te volgen en soms zelfs ronduit verwarrend. Er is weinig actie, weinig uitleg en veel suggestie. Maar alle geheimzinnigheid verleent Beloved juist een enorme, rauwe kracht.

Winfrey speelt haar rol opvallend ingetogen, in de eerste scènes zegt ze zelfs nauwelijks iets, alsof ze zo probeert om haar personage los te weken van de Oprah die iedereen kent van de televisieshow. Dat lukt wonderwel. Geen moment staat Oprah-de-talkshowhost de geloofwaardigheid van Sethe in de weg.

Winfrey heeft de film ,,mijn Schindler's List'' genoemd. Het is de vraag of iemand met dat soort vergelijkingen iets opschiet. Beloved is een film die op eigen benen kan staan, juist omdat Jonathan Demme zich zo weinig van de geijkte Hollywoodrecepten heeft aangetrokken. Winfrey heeft met deze film haar nek uitgestoken, zowel in artistiek als financieel opzicht. Maar ondertussen heeft ze haar zinnen al weer op het volgende project gezet: de verfilming van een boek van de zwarte schrijfster en folklorekenner Zora Neale Hurston.