Nederlands Filmmuseum

In: Filmmuseum, Amsterdam en Lantaren/Venster, Roterdam

Geluk hebben maakt geen bal uit

Door DANA LINSSEN
'Wat deed u vijftig jaar nadat de atoombom op Hiroshima ontplofte', is in Petr Zelenka's film Knoflíkári net zo'n soort vraag als: 'Wat deed u op de dag dat Kennedy vermoord werd?' Met dat verschil dat Zelenka lijkt te suggereren dat vijftig jaar later elke historische gebeurtenis is vervlakt en teruggebracht tot een keten van triviale en treurige gebeurtenissen.

'Kukura Lucky' heet niet voor niets de eerste episode van zijn zessluik Knoflíkári. Naar de Japanse stad Kukura die gevrijwaard bleef van een atoomaanval toen de Enola Gay wegens slechte weersomstandigheden moest uitwijken naar Hiroshima. Wie 'Kukura lucky' is, nou die heeft nog eens geluk gehad, maar echt geluk is het ook niet, meer een tragische toevalligheid.

Dat je om dat soort troosteloosheid wel kan lachen, met een soort knarsetandende grijnslach, is het aardige van Knoflíkári (Buttoners). De film ontleent zijn titel aan een van de personages die met een kunstgebit tussen zijn dijen geklemd de knopen van stoelen en banken afknauwt. Het is een neurose, geeft hij toe. Net zo'n neurose als waarmee Zelenka de levens van zijn personages ontknoopt: een taxichauffeur, een bedrogen echtgenoot, de geest van een Amerikaanse soldaat, een dj (waarvoor hij de spelers recruteerde uit zijn vriendenkring). Ogenschijnlijk hebben ze niets met elkaar te maken, maar als in een kakafonische reidans raken hun levens in de verschillende delen van de film met elkaar verweven. Zo is de minnares van de man die 'het' alleen in rijdende voertuigen kan doen de echtgenote van de volgende passagier. Van anderen zien we alleen hun beeltenis terug op een foto of krijgen hun handelingen vanuit een ander perspectief een andere betekenis. Zo kan de gedesillusioneerde man die er alleen nog maar genoegen in lijkt te scheppen om doodstil op de rails gelegen naar over hem heen suizende treinen te spugen, net zo goed een zelfmoordenaar zijn. Of kan een zelfmoordtocht in een auto uitdraaien op een dubbele moord.

Knoflíkári is de tweede speelfilm van de Tsjechische Zelenka en werd tijdens het afgelopen Filmfestival Rotterdam bekroond met een Tiger Award. Zelenka maakte eerder de fake-documentaire Happy End en ook Knoflíkári heeft ondanks zijn visuele bravoure uiteindelijk iets bedriegelijks en onbetrouwbaars, alsof de losse structuur waarin Zelenka zijn invalletjes noteerde net zo willekeurig is als een portie 'Kukura luck'. Je hebt het of je hebt het niet en het maakt geen bal uit.