NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HEEL LANG HEBBEN de woordvoerders van de Amerikaanse president en Clinton zelf volgehouden dat hij zich niet liet afleiden door de zaak-Lewinsky en dat hij zich geheel aan de staatszaken wijdde. Die stelling is steeds minder geloofwaardig geworden.

De man en zijn gezin zouden wel van staal moeten zijn indien zij ongevoelig bleven voor de verhalen van een voormalige stagiaire in het Witte Huis over haar erotische escapades met het staatshoofd. Clinton is al veel langer object van vrouwengeschiedenissen waarvan hij er tot nog toe één omfloerst heeft toegegeven: tijdens de verkiezingscampagne van 1992. Toen was het de verzoenende en stoïcijnse houding van Hillary Clinton die de kandidaat redde. Ook in de Lewinsky-zaak heeft de First Lady getoond zich niet te laten intimideren door de roddel en achterklap die deze zaak omgeeft. Maar de onaandoenlijkheid en onverzettelijkheid van het echtpaar Clinton zal, nu de stagiaire voor de grand jury getuigenis zal afleggen, steeds moeilijker zijn vol te houden.

CLINTON IS NIET alleen president van de Verenigde Staten en als zodanig opperbevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten. Daarvan afgeleid is zijn grote invloed op zaken die nagenoeg alle landen van de wereld raken. Weliswaar is met de ineenstorting van de Sovjet-Unie de directe bedreiging van West-Europa en van de Atlantische wereld als geheel verdwenen, maar daar zijn tal van ernstige vraagstukken voor in de plaats gekomen waarin Amerika en dus zijn president een beslissende rol speelt. Of het nu gaat om de burgeroorlog in Kosovo, de gewapende vrede in Bosnië, de oplopende spanning rondom Cyprus, de impasse in het vredesproces in het Midden-Oosten, het in bedwang houden van Saddam Hussein, de dreiging die uitgaat van nieuwe Iraanse raketten, de financiële crises in Rusland en in het Verre Oosten, de failed states in Afrika - steeds weer kijkt de wereld om naar de man in het Witte Huis aan Pennsylvania Avenue, nieuwsgierig naar wat zijn reactie zal zijn. In die zin is er weinig veranderd sinds het einde van de Koude Oorlog. Maar van een president die dagelijks wordt achtervolgd door de speciale justitie, kan menselijkerwijs niet worden verwacht dat hij de nodige concentratie op zijn werk opbrengt.

NATUURLIJK, impeachment, afzetting van de president door het Congres, staat niet voor de deur. Naar het zich nu laat aanzien, zal het nog wel enkele maanden duren voor duidelijkheid ontstaat. Clinton zelf bijvoorbeeld wordt geacht niet voor hij begin september terugkeert van een reis naar Rusland en Ierland aan de hem overhandigde dagvaarding van speciale aanklager Kenneth Starr gehoor te willen geven om voor de grand jury getuigenis af te leggen.

De Amerikaanse commentaren staan inmiddels bol van de zelfgenoegzaamheid. Waar is buiten de VS het land waar het staatshoofd als een gewone burger wordt behandeld wanneer het erom gaat verantwoording af te leggen over zijn persoonlijk gedrag? Daarbij wordt voorbij gegaan aan het feit dat de Amerikaanse president geen gewone burger is, al was het maar wegens de bijzondere verantwoordelijkheden die hij heeft voor zijn land maar ook voor de wereld daarbuiten.

DE KONING IS onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk. Zo luidt een der grondslagen van ons staatsbestel. In een presidentieel systeem als de Verenigde Staten is voor ministeriële verantwoordelijkheid geen plaats. De grondregel van immuniteit van het staatshoofd heeft echter ook daar erkenning gekregen in de vorm van een speciale procedure om een zittende president in staat van beschuldiging te stellen, impeachment. En dan nog alleen wegens verraad of andere zeer ernstige misdrijven.

Hoe exclusief is dit uiterste middel van het Amerikaanse staatsrecht? De grondwet lijkt iedere andere gerechtelijke procedure tegen een president uit te sluiten zolang hij in het Witte Huis zit. Maar in het geval van Richard Nixon is ook de theorie opgeworpen dat naast impeachment ook andere procedures kunnen worden aangepannen tegen een zittende president. De val van Nixon onder dreiging van impeachment wegens het Watergate-schandaal in 1974 heeft deze vraag opengelaten. Nu dreigt hij alsnog op scherp te worden gezet door het dagvaarden van president Clinton voor een grand jury door de speciale aanklager Kenneth Starr.

ONSCHENDBAARHEID betekent niet dat het staatshoofd boven de wet staat. Hij is net als iedereen daaraan onderworpen doch alleen immuun voor de gebruikelijke juridische machtsmiddelen. Clinton is dus wel verplicht te verschijnen voor de grand jury als die hem oproept, maar kan niet worden gedwongen. Dit onderscheid is een strijd tot aan het Hooggerechtshof waard. De grondwet beperkt de impeachmentprocedure niet voor niets tot de zwaarste misdrijven. Daarmee valt moeilijk te rijmen dat de president naar believen van een aanklager, speciaal of niet, uit zijn werk kan worden gehaald of kan worden geprest verklaringen tegen zichzelf af te leggen.

Twee dingen vallen op in het almaar gerekte onderzoek van Starr. Hij raakt steeds verder verwijderd van zijn oorspronkelijk onderzoeksdoel het Whitewater-project en de rechters in Amerika zijn verbazend toegeeflijk tegenover deze zeloot. Eventuele slippertjes van een president met een stagiaire zijn van wezenlijk andere aard dan corruptie of vriendjespolitiek in verband met een beleggingsproject in de buitengewesten van Arkansas. De voornaamste connectie van Starr met Lewinsky is de particuliere klacht van Paula Jones (ook Arkansas) tegen Clinton over seksuele intimidatie, een zaak die inmiddels door de rechter is afgewezen.

HET AMERIKAANSE Hooggerechtshof zag geen bezwaar de civiele zaak-Jones doorgang te laten vinden onder het motto dat dit geen overdreven beslag op de aandacht en tijd van de president zou vormen. Dat hebben we geweten. En nu wuift opperrechter Rehnquist het bezwaar weg dat een getuigplicht van de lijfwachten van de president afbreuk zou doen aan hun beschermende taak.

Juridisch is de toegang van iedere burger tot de rechter van buitengewoon belang en is een verschoningsrecht voor agenten moeilijk verdedigbaar. De zaak tegen een president vraagt echter niet om het maken van juridische punten maar vooral om proportionaliteit en wijs beleid. De werkelijkheid is dat het Whitewater-schandaal zo langzamerhand geheel is uitgebeend en alleen nog kunstmatig in leven wordt gehouden.