Een indianenfilm zonder cowboys en cavaleristen

Smoke Signals is de verrassing van de Amerikaanse filmzomer. Deze eerste film die geheel is geproduceerd door native Americans ging twee weken geleden in de Verenigde Staten in première.

Door onze correspondent JUURD EIJSVOOGEL WASHINGTON, 8 JULI De Amerikaanse film heeft in de loop der jaren heel wat indianen voortbracht, maar de wonderlijkste is ongetwijfeld Thomas Builds-the-Fire, een van de twee helden van Smoke Signals. Met zijn lange vlechten, zijn enorme bril en zijn onstuitbare spraakwaterval lijkt hij een kruising tussen Pippi Langkous en de jonge Woody Allen. Zijn kinderlijke optreden is soms hilarisch, soms onuitstaanbaar en soms aandoenlijk. Maar in een filmseizoen dat gedomineerd wordt door een reusachtige hagedis op oorlogspad in New York (Godzilla) en een meteoriet (weer één) die de aarde dreigt te verwoesten (Armageddon), is deze kleine, eigenzinnige indiaan de échte verrassing.

Smoke Signals, die sinds een kleine twee weken in Amerikaanse bioscopen draait, is een indianenfilm zonder cowboys, zonder cavaleristen en zonder wilde natuur. Wat de film wel heeft is tegendraadse humor en een onconventionele kijk op het vaak armzalige bestaan van indianen in het huidige Amerika.

Amerikaanse filmcritici hebben Smoke Signals, die begin dit jaar op het Sundance Film Festival voor de onafhankelijke film twee prijzen kreeg, binnengehaald als de eerste film die geschreven, geregisseerd, geproduceerd en ook gespeeld is door native Americans (indianen). Voorspeld wordt al dat de 28-jarige regisseur (Chris Eyre) en de 31-jarige scenarist en producent (Sherman Alexie) samen de weg zullen banen voor andere indiaanse filmmakers, zoals Spike Lee dat heeft gedaan voor een generatie zwarte filmers.

Maar Smoke Signals hoeft het niet te hebben van zijn status als noviteit, het is een charmante film die op eigen benen kan staan. Het verhaal begint op een reservaat van Coeur d'Alene indianen in Idaho, prachtig gelegen in een adembenemend berglandschap, maar ver van de bewoonde wereld. Het radiostation van het reservaat (,,Ons reservaat ligt er prachtig bij vanochtend - het is een mooie dag om autochtoon te zijn!'') heeft een verkeersman die de hele dag bulletins uitzendt als: ,,Nope, no traffic yet'', of: ,,Zojuist passeerde er een grote vrachtauto, maar die is nu alweer voorbij''.

Tegen de achtergrond van dat soort kolder komen nuchter, en bijna in het voorbijgaan, de bekende problemen van indianenreservaten aan de orde: alcoholisme, geen werk en algemene uitzichtloosheid. Dat het lot van de indianen in Amerika niet vrolijk is hoeven we het publiek niet in te peperen, lijkt de film te willen zeggen. Smoke Signals is dan ook geen bitter politiek pamflet, maar hoort tot een subtieler genre. De deprimerende omstandigheden in het reservaat zijn niet het thema, maar de vanzelfsprekende achtergrond van het hele verhaal, waar de hoofdpersonen zelf cynische grappen overmaken.

,,Jij hebt geen idee hoe je een echte indiaan moet zijn'', krijgt de eigenzinnige Thomas Builds-the-Fire (gespeeld door Evan Adams) te horen van zijn stam- en leeftijdgenoot Victor Joseph (Adam Beach). ,,Je moet gemeen kijken. Wordt toch eens stoïcijns.'' En met walging voegt hij eraan toe: ,,Je hebt zeker te veel naar Dances with Wolves gekeken.''

De twee zijn begin twintig en volslagen tegenpolen van elkaar, de onvolwassen, clowneske Thomas en de stugge Victor. Maar hun lot is aan elkaar verbonden: toen Thomas een baby was kwamen zijn ouders om het leven bij een brand, terwijl hij zelf werd gered door de vader van Victor. De twee jongens leren elkaar echter pas wat beter kennen en waarderen, als ze op een dag samen het reservaat verlaten. De vader van Victor, een alcoholist die al jaren geleden met onbekende bestemming vertrokken is, blijkt in een caravan ergens in de woestijn bij Phoenix te zijn overleden. Met de bus gaan de jongens samen zijn as ophalen.Het wordt, als in een echte road movie, een zoektocht naar hun eigen gevoelens, en als in een echte buddy story vinden ze elkaar in hun gedeelde problemen.

Aardiger dan het niet heel bijzondere verhaal, is de speelse manier waarop de film voortdurend de draak steekt met de stereotypen van het indiaanse leven. En tegelijk neemt de film je in voor al die personages, die met cynische grappen proberen om tegen beter weten in het tij van de geschiedenis te overleven.

Thomas en Victor vormen een mooi duo, met een fraai gevoel voor komische timing en absurde situaties. Als ze een stacaravan binnenkomen waar een indiaanse vrouw naar een oude western kijkt, vraagt Thomas, die zijn hele jeugd gebukt is gegaan onder het feit dat de cowboys in films altijd winnen: ,,Wat is het enige dat triester is dan indianen op televisie? Indianen die kijken naar indianen op televisie.''

Wat de rooksignalen van deze film betekenen, is niet dat het er somber voor staat met de indianen in Amerika, of dat de geschiedenis hen onrechtvaardig behandeld heeft. Dat wisten we al. De verrassende boodschap is dat de Amerikaans indiaanse cultuur levendig genoeg is om zo'n originele film voort te brengen. En het lijkt niet bij één film te zullen blijven. Zowel regisseur Eyre als scenarist Alexie zijn al bezig met de voorbereidingen voor een volgende film.