Nieuwe Italiaanse cinema terug naar af

Door HANS BEEREKAMP
In de afgelopen tien jaar zijn er 54 Italiaanse films in de Nederlandse bioscoop uitgebracht. Dat lijkt een aardig gemiddelde, maar in 1988 waren het er dertien, vorig jaar drie, ongeveer het gemiddelde niveau van Spanje en Portugal.

De laatste keer dat een film van Marco Bellocchio bij ons verscheen was in 1992, van Ettore Scola in 1990 en van Michelangelo Antonioni in 1983. Fellini en Ferreri zijn dood, Bertolucci en de gebroeders Taviani hebben hun beste werk lang geleden gemaakt. Vanaf het begin van het neorealisme was de Italiaanse filmcultuur zo'n veertig jaar lang toonaangevend; nu hebben zelfs de spaghettiwestern en de thrillers van Dario Argento plaats gemaakt voor slechts voor het lokale publiek aantrekkelijke komedies, en films van een handvol bescheiden auteurs als Nanni Moretti en Gianni Amelio.

De kaalslag na het nagenoeg uitsterven van twee bijzondere generaties filmmakers kan alleen verklaard worden uit de invloed van de commerciële televisie, die nergens zo verwoestend is geweest voor de filmcultuur als in Italië. In theorie is het mogelijk dat deze puinhoop de ideale voedingsbodem vormt voor een generatie radicale vernieuwers. De stichting New Italian Cinema Events (NICE) organiseert sinds 1991, aanvankelijk alleen in Amerika, maar gaandeweg ook in andere landen, jaarlijks een programma met films van nieuwe Italiaanse regisseurs. Voor het eerst is ook Amsterdam uitverkoren voor zo'n officiële presentatie. De zeven door een Italiaanse selectiecommissie aangewezen producties zijn grotendeels debuten of tweede films van onbekende namen. Alleen van Silvio Soldini was hier al eens Un' anima divisa in due te zien; zijn derde film, Le acrobate, is de onbetwiste topper van het programma - een fraai elegisch vertelde en vormgegeven, hoopvolle metafoor over de tegenstelling tussen Noord en Zuid. Een scheikundige van middelbare leeftijd uit Treviso rijdt per ongeluk een tachtigjarige dame aan, die haar via een omweg in contact brengt met een jonge vrouw in Bari. Er ontstaat een broze vriendschap, die de verschillen in leeftijd, milieu en geografische cultuur overstijgt en veel duidelijk maakt over de kloof in de Italiaanse samenleving. Interessant is ook de enige film in het programma die zich van een Nederlandse distributie heeft verzekerd, Hamam - Il bagno Turco van de Turkse Italiaan Ferzan Özgetep, eveneens een psychologische en sociologische benaderingen vermengende film over het verlangen naar elders. Een ongelukkig getrouwde, aan zijn werkstress bezwijkende ontwerper uit Rome erft een pand van een onbekende tante in Istanbul. Het blijkt een badhuis dat bedreigd wordt met afbraak. De erfgenaam besluit het niet te verkopen, maar zelf op te knappen en raakt verstrikt in een magische en erotische wereld, die hem niet meer loslaat.

De overige vijf films zijn van een treurig stemmende knulligheid. Alleen het tijdens het laatste International Filmfestival Rotterdam met een Tiger Award bekroonde Giro di lune tra terra e mare van Giuseppe M. Gaudino, de rommelige historische kroniek van de Campanische stad Pozzuoli door de eeuwen heen, laat nog een eigen geluid horen. Sympathiek, maar uiterst primitief en niet bijster origineel is de zwart-witfilm Il caricatore (De filmspoel) waarin het drietal Eugenio Cappucci, Massimo Gaudioso en Fabio Nunziata hun eigen poging om een film te maken tot eindresultaat promoveert. Edoardo Winspeare gebruikt de Apulische folklore van door de beet van de tarantula tot razernij gebrachte vrouwen in Pizzicata voor een stijloefening op filmacademieniveau. Plat en onhandig zijn de twee maatschappijkritische filmpjes die respectievelijk op satirische toon de smakeloosheid van de reclamewereld (Consigli per gli acquisti van Sandro Baldoni) en bloedserieus de corruptie in een Romeins ziekenhuis (In barca a vela contromano van Stefano Reali) aanklagen. Alleen al de ranzige manier waarop de camera vrouwen in beeld neemt in beide films belooft weinig goeds voor de toekomst van de jonge Italiaanse cinema. De spoeling is dus dun, maar als Le acrobate door de Amsterdamse filmweek een Nederlandse distributeur vindt, dan zou zo'n van regeringswege geëntameerd initiatief toch zin hebben gehad. Liever had ik er de laatste, het Nederlandse publiek ten onrechte onthouden films van Bellocchio (Il principe di Homburg, 1997) en Antonioni (Al di l delle nuvole, 1995) in gezien, maar dat zijn helaas geen nieuwe regisseurs.

In: Cinecenter, Amsterdam.