Omstreden herdenking
EEN HERDENKING is het zeker waard: 1848, het jaar vol Europese woelingen
waarin koning Willem II in één nacht van conservatief tot
liberaal werd. Zijn collega in Pruisen draaide alle burgerinitiatieven
stuk voor stuk terug. In Frankrijk hielpen zij alleen maar de latere
Napoleon III aan de macht. Willem II had meer gevoel voor de grote lijn
en hielp Nederland aan een nieuw constitutioneel stramien waarin wij ons
nog steeds herkennen. Al moesten er onder Willem III heel wat conflicten
worden uitgevochten alvorens de beginselen van de parlementaire
democratie werkelijk konden worden gevestigd.
Op vijf mei wordt het honderdvijftigste jaar van deze Grondwet in Den Haag plechtig herdacht. Dat gebeurt onder protest van rechtshistorici die vinden dat beter de tweehonderdste verjaardag kan worden gevierd van de Staatsregeling voor het Bataafse Volk. Deze legde werkelijk het fundament voor de moderne Nederlandse staat. Belangrijke rechten van de mens werden erkend. Een vertegenwoordigend stelsel werd ingevoerd. Maar de Bataafse republiek ligt niet lekker. De Oranje-stadhouder moest wijken, de invloed van de Fransen deed zich gelden. De rechtshistorici protesteren tevergeefs dat het Bataafse tijdvak nooit goed is begrepen. De patriotten waren een ,,oer-Nederlandse'' beweging. Ook al konden ze alleen met hulp van Franse troepen terugkomen. Aan de verdienste van de Bataafse Grondwet als vernieuwend staatsstuk doet dat op zichzelf niet af. Veeleer is het een kwestie van smaak, zo men wil de culturele component van een levende constitutie.
NEDERLANDERS ZIJN eerder practici dan romantici, en dat geldt ook voor revolutionaire verandering. De Bataafse staatsregeling is ook niet goed van de grond gekomen en werd al gauw ingehaald door Lodewijk Napoleon. Echt Nederlands werd deze eerste koning van Holland nooit (zelf betitelde hij zich fameus als ,,Konijn van Holland'') maar hij had een goed oog voor wat wij nu de infrastructuur noemen: wegen en kanalen, het onderwijs.
Natuurlijk, het ,,Aan den Koning'' van Thorbecke in zijn ontwerp van 1848 is wel even wat anders dan het ,,Aan het volk van Nederland'' van Van der Capellen tot den Pol in zijn opruiend geschrift van 1781. Toch trof de stille democratische revolutie van 1848 constitutioneel gesproken kennelijk een diepere snaar. Ook dát is historische waarheid. Daarom valt de Grondwet van 1848 best te vieren in het besef dat zij haar voorlopers heeft gehad. Ook de Amerikaanse grondwet van 1787 - 'moeder van alle constituties' - is niet los te zien van de Bill of Rights van Virginia en de onafhankelijkheidsverklaring van 1776 met haar befaamde proclamatie van the pursuit of happiness.
DE AMERIKAANSE constitutie kreeg trouwens pas in 1791 werkelijk een historische betekenis door de aanvaarding van de eerste tien amendementen over de grondrechten. Recht doen aan de Bataafse Grondwet in Nederland betekent vooral het besef dat de Grondwet van 1848 niet af is, net zomin trouwens als de geheel herziene Grondwet van 1983. De burgers worden met deze opdracht ook geconfronteerd wanneer zij de dag na de Haagse herdenking van de Grondwet van 1848 naar de stembussen in het land worden geroepen. De nieuwe Tweede Kamer die zij dan kiezen, moet in tweede lezing beslissen over een aantal grondwetsherzieningen. Een daarvan springt eruit: invoering van het correctief referendum.
Deze laatste kwestie heeft het campagnenieuws niet gedomineerd, maar het is wel goed om er aan te herinneren dat een aantal grondwettelijke vragen nog openstaat. Waar is bijvoorbeeld de uitdrukkelijke erkenning dat rechters in Nederland onafhankelijk zijn? In het licht van de voornemens van de regering voor een ingrijpende herziening van de rechterlijke organisatie is dat geen overbodige luxe. En over rechters gesproken, waarom mogen zij in Nederland de wetten van dit land nog steeds niet toetsen aan de eigen Grondwet maar wel aan bijvoorbeeld het Europese Verdrag voor de rechten van de mens?
2 MEI 1998
( a d v e r t e n t i e )
