Scheffer laat Andriessen zijn muziek uitleggen

Door HANS BEEREKAMP
Films over muziek beperken zich vaak tot een aantal voor de hand liggende reducties. Je kunt, zoals vaak op televisie gebeurt, de uitvoering van een muziekstuk registreren. Het is ook mogelijk te proberen de ambachtelijke kant van bijvoorbeeld het componeren in beeld te brengen. En dan is er het glibberige pad van de visuele interpretatie, het zoeken of ensceneren van beelden die de muziek illustreren.

De muziekfilms van Frank Scheffer (Venlo, 1956), afgelopen jaar als oeuvre onderscheiden met de Prijs van de Nederlandse Filmkritiek, bedienden zich tot nu toe niet vaak van een standaardbenadering. Zijn films over onder anderen Schönberg, Stravinsky, Cage, Stockhausen en Mahler streefden altijd een abstracte vorm na, gelijkwaardig aan de abstractie van de muziek. Daarmee was het publiek voor die films ook beperkt tot geïnteresseerde liefhebbers en televisiekijkers op onmogelijke tijdstippen. Voor het eerst krijgt een film van Scheffer, The Road over de compositie door Louis Andriessen van het stuk Tao (Chinees voor 'de weg'), op 35mm-formaat een normaal roulement in de filmtheaters. De regisseur heeft ook zijn best gedaan toegankelijker te worden, ook al omdat hij in de toekomst hoopt zijn muzikale lessen in montage en tijd in een fictievorm in de praktijk te brengen.

The Road bevat een cruciale scène waarin (een deel van) het stuk uitgevoerd wordt, we zien Andriessen aan het werk bij het noteren van noten en er zijn een paar illustratieve scènes, waarin pianiste Tomoko Mukaiyama over een Japans kerkhof loopt. Toch is het ook een abstracte film, over ideeën. Die worden onder meer duidelijk in de gesprekken die speurder Andriessen voert met musicoloog Elmer Schönberger in de rol van Dr. Watson. De betekenis van de raadselachtige teksten uit het oude Chinese geschrift Tao-te-tjing, waar Andriessen zich bij zijn compositie op baseerde, wordt toegelicht door de hypnotiserende en geduldige stem van de sinoloog Burchard Mansvelt Beck. Hij leert ons dat het zoeken van een eigen interpretatie van eeuwenlang door verschillende exegeten bestudeerde teksten als 'Uitgaan is leven, ingaan is dood' en 'Dertien zijn de dienaren des levens, dertien zijn de dienaren des doods' minder interessant is dan het volgen van een van die bestaande exegesen. Wijsheid is immers iets anders dan eigenwijsheid. Voor mij ligt de sleutel tot de muziek niet in de betekenis, maar in het gevoel, bij voorbeeld in het intens geobserveerde gezicht van soliste Mukaiyama (piano en koto, een Japans snaarinstrument), en dan vooral wanneer ze musiceert, niet wanneer ze schuin gefotografeerd over de begraafplaats rent.Het zou te gemakkelijk zijn om het vuur te openen op Scheffer wegens die soms wat al te eenvoudige illustratieve scènes, nu hij soms nadrukkelijk probeert didactisch te zijn. Ook The Road is een abstracte film over muziek, tijd en de dood, met een soms ijzingwekkende emotionele werking. Die film moet je ondergaan, met een open hart en een helder verstand, en laat zich net zo moeilijk recenseren als muziek, als je tenminste geen genoegen neemt met het schoolmeesterachtig constateren van een vals vibrato hier of een te dik aangezet effect daar. Wel valt op te merken dat The Road de indruk maakt van een tussenfilm, die de overgang markeert van pure abstractie naar meer concessies aan de begrijpelijkheid eisende fictie. Ik denk dat Scheffer ook met fictie heel goed uit de voeten zal kunnen.

In: Nederlands Filmmuseum, Amsterdam; 't Hoogt, Utrecht