Scenefoto uit 'Aelita'

Door HANS BEEREKAMP
De term 'sciencefictionfilm' heeft in de loop van de geschiedenis een steeds bredere betekenis gekregen. Tegenwoordig kan elke film over monsters en ontmoetingen met buitenaardse beschavingen onder die noemer gerangschikt worden. In engere zin vormt Metropolis (Fritz Lang, 1927) het model van de sciencefictionfilm: een doorgaans utopische (in positieve of negatieve zin) visie op de maatschappij van de toekomst.

Metropolis is dan ook de openingsfilm van een festival van vijftien titels, die de komende weken in het Amsterdamse Kriteriontheater te zien zijn. Het festival heet Doomed in the Future Society, kortweg: Doomed-festival, en biedt een zinnige bloemlezing uit de filmische toekomstvisioenen. De oudste film in het programma (zondag 19-4, 20 uur) is niet Metropolis, maar Aelita (Jakov Protazanov, 1924). De mengeling van een liefdesverhaal en een reis naar Mars levert een fraaie illustratie van de stelling dat sciencefiction altijd meer zegt over de samenleving waarin deze tot stand kwam, dan over de toekomst. Aelita, vormgegeven onder invloed van het constructivisme, gaat namelijk over de noodzakelijke opstand van de arbeiders van Mars tegen hun onderdrukkers.

Het is bekend dat George Orwell 1984 eerder schreef als commentaar op de samenleving van 1948 dan als futurologische voorspelling: beide verfilmingen van de roman, die van Michael Radford uit 1984 (!) op wo 22-4 om 22 uur en de minder bekende van Michael Anderson uit 1956 (zo 26-4, 20 uur) worden vertoond in het Doomed-programma. Dat bevat ook curiosa als George Lucas' in Nederland slechts sporadisch vertoonde debuutfilm uit 1971 THX-1138 (za 18-4, 22 uur) en John Boormans ecologische toekomstvisie uit 1974 Zardoz (za 18-4, 0.30 uur). Niet te missen zijn de absurde toekomstvisies in Terry Gilliams Brazil uit 1985 (vr 24-4, 21.30 uur) en de semi-klassieker Blade Runner van Ridley Scott uit 1982 (do 19-4, 19.30 uur). De opname in het programma van twee Japanse manga-films, geanimeerde strips over de stad van de toekomst, Akira uit 1988 (za 25-4, 22 uur) en Ghost in the Shell (za 25-4, 0.30 uur), moet vooral gezien worden als een poging een jong publiek aan te spreken. Beter verdedigbaar is de controversiële selectie van Jacques Tati's komedie Playtime uit 1967 (di 21-4, 22 uur), omdat het gevecht van Monsieur Hulot met modern kantoormeubilair zich in de verre jaren negentig afspeelt. Ook die zien er vooral uit als een extrapolatie van de jaren zestig, evenals het universum van Jean-Luc Godards Alphaville uit 1965 (ma 27-4, 21.45 uur).

In: Kriterion, Amsterdam. Vr 17 tot en met zo 26 april. Informatie en reserveringen: tel 020-6231709.