Wraakengel zonder moraal

Sergej Bodrov in 'Brat'

Door DANA LINSSEN
Er rijdt een lege tram door de straten van St. Petersburg. Hij ratelt elke morgen dezelfde bocht om en gaat elke ochtend naar hetzelfde nergens. Het zou een mooi symbool voor de stuurloze Russische samenleving kunnen zijn, dit beeld uit Brat (Broer), als de derde speelfilm van Aleksej Balabanov niet zo wars zou zijn van metaforen. Brat is realistisch, ruig, soms cynisch en heel af en toe roept de film een glimlach op.

Balabanov portretteert St. Petersburg als een miezerige middelgrote provinciestad, in plaats van een metropool met een tot de verbeelding sprekende geschiedenis. Er is geen plaats meer voor hartstochtelijke Russische gevoelens, want in het hedendaagse Rusland heeft de grandeur van de grote romanciers allang plaatsgemaakt voor crisis en wantrouwen. De huizen zijn verkrot en bieden weliswaar nog steeds onderdak aan Dostojevskiaans grote hoeveelheden bewoners, maar ze kennen elkaar niet meer. En er wordt geen thee meer gedronken, alleen nog wodka, om te vergeten. De overheid heeft zich teruggetrokken uit het publieke leven en de dienst wordt uitgemaakt door schimmige bendes die een marktkoopman die niet meer handelswaar dan het horloge van zijn vader heeft, grote sommen geld proberen af te persen en elkaar gewapend met dollarbiljetten, mobiele telefoons en schiettuig van groot kaliber bestrijden.

Hoofdpersoon van Brat is Danila (gespeeld door de onlangs onder regie van zijn vader in een dragende rol in Prisoner of the Mountains gedebuteerde Sergej Bodrov), die twee jaar in Tsjetsjenië heeft gediend en daar beter met wapens heeft leren omgaan dan zijn 'administratieve functie' doet geloven. Na per ongeluk in de opname van een videoclip van de Russische rockband Nautilus Pompilius te zijn terechtgekomen, gaat hij naar St. Petersburg. Op zoek naar zijn broer Viktor, maar misschien nog wel meer naar de ontheemding zoals die door zanger Vjacheslav 'Slava' Butusov van Nautilus wordt bezongen.

Misschien zou Brat gewoon een wat rommelige gangsterfilm zijn geweest als deze Danila niet zo'n duistere figuur was. Hoewel hij aanvankelijk niet meer dan een loopjongen voor zijn broer (die huurmoordenaar voor de plaatselijke mafia is) lijkt te zijn, ontwikkelt hij zich gedurende de film steeds meer als een onaantastbare engel der wrake. Hij kent geen moraal of wroeging, maar doet toevallig precies het goede, als een dwaas, met een half leipe, half geslepen gezichtsuitdrukking. Hij slaapt overdag met Sveta, de treurige bestuurster van de lege tram en danst 's nachts met Kat, een junkie die zo uit Amsterdam of Berlijn zou kunnen komen als ze bij MacDonalds appeltaart eet. Westerse verworvenheden hebben in het St. Petersburg van Balabanov een miserabele aanblik.

Balabanov liet zich voor Brat, zo vertelde hij tijdens het laatste International Film Festival Rotterdam in een interview met deze krant inspireren door Martin Scorsese's Taxi Driver. Maar dat zou te veel eer zijn. Danila is oneindig veel minder complex dan Travis Bickle, Balabanov is geen consciëntieuze kroniekschrijver van de zelfkant la Scorsese en de modderige misère van St. Petersburg lijkt in niets op de apocalyptische mean streets van New York.

Wel weet het voor een gering budget geproduceerde Brat (de film werd in Rusland vooral op video uitgebracht) indruk te maken door zijn vanzelfsprekende nihilisme en de geruisloze manier waarop je dat als toeschouwer accepteert. Dat heeft toch iets te maken met die tram die nooit iemand vervoert omdat hij bedacht lijkt door Franz Kafka.

In: 6 theaters