Overzicht van Ozu's 'minder is meer'-cinema

Door DANA LINSSEN
De titels van zijn films laten zich lezen als regie-aanwijzingen in een filmscenario.

Vroege zomer (Bakushu, 1951), Late herfst (Akibiyori, 1960) of Herfstmiddag (Samma no aji, 1962), heten ze bijvoorbeeld, en ze weerspiegelen perfect de gemoedstoestand die past bij pril lentelicht dat alles onschuldig maakt, of bij de verzadiging van een nazomerdag. Omdat de films van Yasujiro Ozu (1903-1963) eigenlijk allemaal over moeizame familieverhoudingen gaan, laten ze zich ook bekijken als hoofdstukken uit een kroniek over Japan in van het midden van deze eeuw.

De ruim dertig bewaard gebleven films van Ozu zijn nu te zien op het retrospectief 'Yasujiro Ozu, meester in de beperking' in het Nederlands Filmmuseum in Amsterdam. Ter gelegenheid hiervan werd ook de film Banshun (Late lente, 1949) aangekocht. Banshun wordt wel beschouwd als een hoogtepunt van Ozu's naoorlogse stijl: sober, lucide en hartverscheurend. En eigenlijk is de minimalistische 'minder-is-meer'-cinema van Ozu minstens even onomwonden als de door actie opgejutte recht voor z'n raap Hollywoodproducties, waar je als hedendaagse filmkijker aan gewend bent geraakt. Camerabewegingen, mise-en-scène, montage, voor Ozu leiden ze alleen maar af van achter de Japanse glimlach verscholen emotionele wervelingen. Eenzaamheid is er een van, evenals de angst om verlaten te worden.

In Banshun portretteert Ozu de gelukzalige gezinsroutine van de weduwnaar Somiya en zijn volwassen, ongehuwde dochter (Noriko geheten, zoals alle dochters bij Ozu). Maar het meisje is al halverwege de twintig (haar 'late lente') en zal op den duur een eigen bestaan moeten opbouwen. De hele film draait om het naderende afscheid tussen vader en kind, elk beeld is doortrokken van het besef dat Noriko haar 'Gary Cooper' zal moeten trouwen en haar vader alleen achter zal blijven, hoezeer hij haar ook anders probeert te doen geloven. Dit alles is gefilmd vanuit het lage perspectief van iemand die in kleermakerszit op een Japanse tatami-mat zit: het standpunt van de beschouwer.

Hoewel Ozu voor Europese filmvernieuwers als Michelangelo Antonioni en Wim Wenders (zijn hommage aan Ozu, Tokyo-ga zal ook in het Filmmuseum te zien zijn) of de Taiwanees Hou Hsiao-hsien als een belangrijke inspiratiebron geldt, behoorde hij voor Japanse regisseurs, onder wie Shohei Imamura en Nagisa Oshima, te zeer tot het establishment om echt gewaardeerd te worden. Zijn getrouwe portretten van een Japanser dan Japanse maatschappij vol Zentuinen, Nohtheaters en theeceremonies kunnen makkelijk als conservatief worden afgedaan. Maar Ozu kan ook lichtzinnig zijn. In Banshun wisselt hij de stijve kimono's van twee vriendinnen op een theeceremonie af met tweed mantelpakjes en twinsets als zij 's avonds Engelse thee met heel veel suiker drinken en in plaats van geconfijte kastanjes wulpse stukken slagroomtaart verorberen.

In: Nederlands Filmmuseum, Amsterdam. Retrospectief Ozu t/m 29 april, Nederlands Filmmuseum, Amsterdam. Een selectie uit het programma is te zien in Lantaren/Venster, Rotterdam en Cinematheek Haags Filmhuis, Den Haag. Inl. 020-6833401