Ruimtevaartuig strandt op zeebodem

Door HANS BEEREKAMP

Science fiction is al een halve eeuw niet meer weg te denken uit de filmcultuur, maar het einde van de jaren negentig veroorzaakt in de bioscoop net zo'n congestie van ontmoetingen met buitenaardse culturen als het midden van de jaren vijftig.

De hedendaagse stroom van Close Encounters of the Third Kind valt grofweg uiteen in twee categorieën: de invasies van agressieve marsmannetjes die de wereld vernietigen willen (Mars Attacks!, Independence Day) en de meer metafysisch georiënteerde fantasieën, waarin de grensverkenning vooral gedefinieerd wordt als een reis naar het binnenste van de ziel.

De laatste groep films (Contact, Event Horizon en ook Sphere van Barry Levinson naar een roman van Michael Crichton, de bedenker van Jurassic Park) is schatplichtig aan Kubricks 2001, A Space Odyssey (1968) en vooral aan Solaris (Andrej Tarkovski, 1972). De gedachte dat ontmoetingen met onvoorstelbare beschavingen eerder leiden tot psychische processen dan tot shoot-outs spreekt uiteraard aan. Het probleem is die processen te vatten in een samenhangend scenario en dat lukt bijna nooit. Het multidisciplinair samengestelde team dat in Sphere op de bodem van de Stille Oceaan een gestrand ruimtevaartuig moet onderzoeken, ontdekt dat het betreden van een bolvormige massa plasma leidt tot het verwerven van een merkwaardige gave. Elke angst van de verkenners (voor inktvissen, kwallen, of boeken van Jules Verne) materialiseert zich in duizendvoud, zoals de bezoekers van de Zone in Tarkovski's Stalker hun diepste verlangens werkelijkheid zien worden.

Het is een mooi gegeven, dat tamelijk onsamenhangend en schimmig uitgewerkt wordt in Sphere. Regisseur Levinson en zijn favoriete acteur Dustin Hoffman lijken in dit genre slechter thuis dan in een sociale satire als Wag the Dog. Ook de rest van de hoofdrollen - Sharon Stone als wakkere biochemica en Samuel L. Jackson als wiskundige - maakt een tamelijk verdwaalde indruk in deze film.

De angst van de mensheid voor buitenaardse beschavingen kan zich misschien toch het best materialiseren in groene mannetjes of knuffeldieren als E.T. Voor meer filosofisch georiënteerde benaderingen is de Hollywoodfilm wellicht geen geschikt medium; daar heb je kunstenaars voor nodig als Kubrick of Tarkovski, die je een onhelder plot graag vergeeft.

In: 58 theaters