NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS 
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De ondergang van Amerikaanse dromen

Na het fiasco met Cyrano heeft het Nederlandse theater- en tv-productiebedrijf Endemol nu met de musical Titanic toch succes op Broadway. ,,We hebben met opzet geprobeerd niet te veel bombarie te maken'', zegt uitvoerend producent Robin de Levita.

Door onze redacteur JACO ALBERTS

NEW YORK, 4 MAART. De Titanic kan niet meer stuk. De meest recente speelfilm over het ongeluksschip breekt momenteel alle bioscooprecords, en het succes van de gelijknamige musical op Broadway doet voor de Nederlandse medeproducent Endemol de vernederingen rond Cyrano vergeten.

De fatale eerste reis van de 'onzinkbare' Titanic in 1912 verbeeldde als geen andere historische gebeurtenis een typische fin-de-siècle-thematiek: de ondergang van het hoogmoedige negentiende-eeuwse vooruitgangsgeloof. Een thematiek die vlak voor de naderende eeuwwende een groot publiek blijkbaar opnieuw aanspreekt. En die voor Joop van den Ende een inspiratiebron is voor veel van zijn projecten.

Toch kwam het succes van de musical Titanic die in april vorig jaar in première ging angstig laat op gang, vertelt uitvoerend producent Robin de Levita in het Endemol-kantoortje aan Times Square in New York. Pas het binnenhalen van de prestigieuze Tony Award voor beste musical van 1997 bracht de kaartverkoop in een stroomversnelling: maandenlang was Titanic de grootste hit op Broadway totdat Disney aan de 42ste straat in januari zijn eigen theater opende met de Lion King. Nog steeds bedraagt de bezettingsgraad voor Titanic in het Lunt-Fontaine Theater 92 procent en is de voorstelling inmiddels door bijna een half miljoen mensen in New York bekeken.

Het succes van de Titanic is opmerkelijk voor een producent die eigenlijk helemaal niet van musicals houdt. ,,Ik kom uit de popwereld. Ik was manager van een funkband en organiseerde concerten.'' De Levita's carrière bij Endemol begon als 'runner' bij de dramaserie De Fabriek, totdat Van den Ende hem vroeg voor nieuw op te zetten musicalproducties: ,,Ik wilde helemaal niet. We hebben zelfs ruzie gehad.'' Dat De Levita toch een succesvolle musical kan produceren, is volgens hem het gevolg van ,,de uitdaging om een kwalitatief goed stuk neer te zetten''. En zijn affiniteit met grootschalige producties.

Titanic, dat samen met Endemols Amerikaanse partner Dodgers is gemaakt, had te kampen met flinke aanloopproblemen. De Levita: ,,De tijd tussen de eerste try out en de première was maar drie weken, veel te weinig.'' Toch heeft die enorme tijdsdruk uiteindelijk juist geholpen: ,,Tijdens de eerste try out moesten we vier keer stoppen. Door het tijdgebrek ben je dan in staat om op tafel te springen en te roepen 'ik weet niet of jullie het doorhebben, maar het gaat helemaal fout'. We hebben nog het hele lichtontwerp veranderd en maakten zo een veel grotere inhoudelijke sprong dan wanneer je alle tijd hebt om met de regisseur en scriptschrijver te onderhandelen over wijzigingen.''

De verbeteringen vertaalden zich echter niet in goede recensies. ,,Die waren gemengd tot niet goed.'' De musical werd volgens De Levita vooral bekritseerd omdat het grote spectakel ontbrak. De New York Post kopte tijdens de try outs 'Titanic Won't Sink' en de toon was gezet. ,,Dat is niet zo erg als je Ragtime heet, maar voor Titanic is zoiets natuurlijk dodelijk.'' Volgens De Levita was het een ingecalculeerd risico: ,,We hebben met opzet geprobeerd niet te veel bombarie te maken. Geen musical met bruisend water en special effects, maar we wilden juist de menselijke elementen tijdens de tocht benadrukken.''

Daarin is De Levita en zijn team geslaagd. Titanic is een optelsom van mooi in detail uitgewerkte relaties tussen tientallen passagiers op de ongeluksboot naar New York. Allemaal met hun eigen wreed verstoorde Amerikaanse droom. De standsverschillen tussen de reizigers wordt gesymboliseerd door een prachtig gelaagd toneel waarmee een dwarsdoorsnede van het schip zichtbaar wordt. Alleen de botsing van de Titanic met de ijsberg maakt een bordkartonnen indruk.

De muziek van de tamelijk onbekende Maury Yeston klinkt soms wat gelikt, maar is meestal effectief en aanstekelijk. Hoogtepunt vormt wat mij betreft het duet tussen stoker Frederick Barret die zijn geliefde radiografisch een huwelijksaanzoek wil doen, en marconist Harold Bride ('Als je met duizenden mensen kunt communiceren, hoe kun je je dan aan één persoon binden?') die een refreintje in morsetekens zingt. Dramatisch knap is vooral de scène met Titanic-ontwerper Thomas Andrews die in de buik van het zinkende schip nog piekert over de vraag hoe hij het ontwerp kan verbeteren ('It's just a small redesign'). Terwijl de meubelstukken om zijn oren vliegen, want het hele toneel is daadwerkelijk gaan hellen.

Die technische krachttoer verhindert Titanic om een makkelijk reizende musical te worden. Diverse kenners tipten het stuk al om in Nederland opvolger te worden van Miss Saigon, de musical die nu voor het tweede jaar speelt in Endemols eigen Scheveningse Circustheater. Maar dat lijkt nu toch niet te gebeuren, al wil De Levita daarover nog geen uitsluitsel geven. Volgens hem is er nu over de hele wereld belangstelling voor de musical die 'nog zeker twee jaar' op Broadway zal staan. Dat is aanzienlijk meer dan Van de Ende's eerste project Cyrano dat in 1994 na 175 voorstellingen New York moest verlaten. ,,Waarschijnlijk de kostbaarste flop uit de Broadway-geschiedenis'', schreef het vakblad Variety destijds. Titanic maakt het verlies van 10 miljoen gulden. ,,Niet in een keer, maar wel in drie jaar'', zegt De Levita.

Endemol heeft er van geleerd om nooit meer zo veel financieel risico in musicals in het buitenland te nemen. ,,Dat hoeft ook niet meer'', zegt De Levita: ,,Inmiddels hebben we hier respect afgedwongen en kunnen we makkelijk aan medefinanciers komen.'' In de joint-venture met producent Dodger produceert Endemol in New York nu ook The King and I en 1776, en staan binnenkort Footloose en High Society op stapel. Daarmee verwerft Endemol automatisch de Europese rechten voor die titels: ,,En zo wordt onze portefeuille steeds groter.''