NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

H.J.A. Hofland
NEW YORK. Een militair bondgenootschap is als een kunstwerk: het kan pas klassiek worden als vorm en inhoud in harmonie zijn. Gemeten naar deze maatstaven maakt de NAVO van de zestien naties in ieder geval aanspraak op een eervolle vermelding. De leden werden steeds democratischer, de alliantie wist zich verre te houden van de militaire avonturen waarin er een verstrikt raakte (dekolonisaties, Vietnam, Falklands) terwijl ze de tegenstander zo lang van het lijf wist te houden tot hij eindelijk bezweek - dit alles zonder dat er een schot is gelost. Twee andere bondgenootschappen, naar het voorbeeld van de NAVO opgericht, hebben het er heel wat minder goed afgebracht. Het Bagdad Pact en de SEATO , ontworpen als het bondgenootschap voor Zuidoost- Azië, zijn in vergetelheid geraakt. De vorm was er wel. Dat wil zeggen, er zijn tractaten met alle bepalingen en bedoelingen waaronder de deelnemers hun handtekening hebben gezet. Maar de inhoud ontbrak. De leden bleken andere belangen te hebben dan de Amerikaanse ontwerper die de rekening kreeg: de geleverde wapens zelf moest betalen en geen raad wist met de golven van verzet. Het Bagdad Pact en de SEATO zijn theoretische constructies gebleven.

Na de Koude Oorlog gaat het met de NAVO dezelfde kant op. Door zich uit te breiden probeert het bondgenootschap een vorm te vinden die bij de nieuwe omstandigheden past. Zich daarop concentrerend maakt het de inhoud ondergeschikt aan de vorm. Dat is al een eigenaardige volgorde. Daarbij komt dat de nieuwe vorm op zichzelf een oorzaak van meningsverschil is. De voorgestelde uitgebreide NAVO is een constructie met een verzwakte inhoud en een controversiële vorm.

Wat is de nieuwe inhoud? Daarover bestaat geen zekerheid die in een definitie valt te vatten. Een poosje geleden heeft de Tsjechische president Havel uitgelegd dat de uitgebreide NAVO een ideologische functie zal hebben, aanmerkelijk anders dan de oorspronkelijke. In bepaalde naties van Midden-Europa heeft de democratie nog nauwelijks wortels, schreef hij. Nationalistische en etnische conflicten smeulen, voorzover ze niet al tot uitbarsting zijn gekomen. De nieuwe NAVO is er om rust en orde in het nieuwe Europa te verzekeren aan alle naties die deel willen hebben aan de politieke beschaving en de culturele waarden van het Atlantisch bondgenootschap, vindt Havel.

Ongeveer dezelfde gedachtegang wordt gevolgd door Anthony Lake en Zbigniew Brzezinski, voormalige veiligheidsadviseurs van resp. Clinton en Carter. De uitbreiding, schrijven ze in The New York Times, is een ,,creatief antwoord op drie strategische uitdagingen: versterking van de banden tussen de Verenigde Staten en het zich uitbreidend democratisch Europa; het betrekken van Rusland bij dit Europa; en het versterken van de democratische zeden en gewoonten en de praktijk van de vrede in Midden-Europa''. Havel, Lake en Brzezinski zien dus het bondgenootschap als het instrument van een soort politieke zending. Dat is een radicale verandering van prioriteit. Van tastbaar, scherp omschreven militair defensief naar een vaag uitdragen van de voordelen der Westerse democratie. Als het lukt hoeft niemand er tegen te zijn; maar hoe pak je zoiets aan? Intussen blijft de militaire component natuurlijk bestaan. Dat heeft gevolgen die ook door Lake en Brzezinski onder ogen worden gezien. ,,Het moet de nieuwe leden duidelijk worden gemaakt dat zij hun volle aandeel in de kosten van de uitbreiding zullen moeten dragen.'' Hoeveel miljarden het zullen zijn is nog niet berekend. Maar we hoeven het niet nauwkeurig te weten om te vermoeden dat in dit geval aan de verhoging van een militair budget een paar bijzondere vraagstukken zijn verbonden. Is er bijvoorbeeld een overtuiging van noodzaak nadat de Sovjet-Unie als doodsvijand is verdwenen? Kunnen de belastingbetalers van de nieuwe leden ervan worden overtuigd dat ze, noodzaak of niet, er wat meer voor over moeten hebben om de Westerse kneepjes van de democratie te leren?

En het belangrijkste: als waar dan ook een groot militair apparaat wordt opgebouwd, is het gevolg dat een overheidsbureaucratie langdurig en intensief betrekkingen zal onderhouden met een wapenindustrie. Het parlement en de pers moeten dan dag in dag uit op hun hoede zijn voor corruptie. Zelfs in de oudste, meest geroutineerde moderne democratieën slaagt men er niet altijd in schandalen te voorkomen, zoals ook onze vaderlandse geschiedenis leert. Zou het wel verstandig zijn de 'jonge' democratische systemen van de nieuwe leden aan de verleidingen bloot te stellen? Is de bedoeling tot politieke zending daarmee niet in tegenspraak?

Het zou allemaal misschien gemakkelijker aanvaardbaar zijn als de zestien leden eensgezind de uitbreiding verdedigden. Maar de Fransen volgen, om redenen die de Fransen in de NAVO eigen zijn, hun nationale uitbreidingspolitiek. In de Verenigde Staten groeit het verzet. De Senaat zal het verdrag volgend jaar moeten goedkeuren. Twintig senatoren hebben een zeer kritische brief geschreven waarin ze de president onder meer vragen de noodzaak eerst eens nader uit te leggen. Ten slotte de vraag die vooral de Amerikaanse kiezer zich stelt, altijd weer als er risico's voor de Amerikaanse soldaat ontstaan: zijn er situaties denkbaar waarin hij bereid moet zijn te sterven voor Praag, Warschau of Boedapest? Kan om te beginnen de Europese soldaat dat niet doen? De bereidheid tot het nemen van de laatste risico's blijft voor het bondgenootschap de kern van de inhoud. Deze kern bestaat niet, onder de nu in Europa heersende omstandigheden. Op het tekort aan inhoud wordt een constructie gebouwd waarover twijfel en onenigheid heersen. Daaruit ontstaat een ander bondgenootschap dan de oude NAVO , die 'de sterkste macht ter wereld' was.