NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

MARKEN EN VELSEN verheugen zich vandaag in het bezoek van koningin Beatrix ter viering van Koninginnedag. De datum van de verjaardag van prinses Juliana is in de loop der jaren uitgegroeid tot het belangrijkste nationale volksfeest in Nederland. Geijkte televisiebeelden, trotse burgemeesters, straatspelen, kinderkoren en fanfarekorpsen: de leden van de koninklijke familie begeven zich temidden van hun onderdanen. De burgers maken van de gelegenheid gebruik om feest te vieren of om rond te slenteren op de straatmarkten die overal zijn toegestaan. Een keer per jaar, op Koninginnedag, is Nederland een Oranje-vrijstaat.

Het Huis van Oranje geniet een populariteit die getuige de opiniepeilingen eerder toe- dan afneemt. Het Republikeins Genootschap van respectabele heren dat een maand of wat geleden de aandacht trok, heeft geen vertaling gekregen in een Republikeins platform, in verhitte polemieken of in een politieke beweging van anti-orangisten. Ook al leeft het gevoel dat een erfelijk koningschap zich moeilijk laat verenigen met de prestatiegerichte samenleving en met gedemocratiseerde instituties, binnen de kaders van de constitutionele monarchie en de ministeriële verantwoordelijkheid is de positie van de koninklijke familie tot een categorie van een andere orde verklaard. Het staatshoofd kan zich eigenzinnigheden veroorloven omdat optreden en verschijning respect afdwingen bij de bestuurlijke elite én bij de bevolking. De koningin staat niet boven, maar - symbolisch - in de samenleving.

De symboolfunctie van koningshuizen wordt onbedoeld onderstreept door de pogingen die in verschillende Zuid- en Oosteuropese landen worden ondernomen om de monarchie in ere te herstellen. In het politieke en maatschappelijke vacuüm na de ineenstorting van de communistische heerschappij zou een koning saamhorigheid moeten brengen. Deze pogingen tot restauratie van de vorstenhuizen die door de communisten werden verjaagd, maken vooralsnog weinig kans, al was het alleen al omdat een terugkeer van het 'ancien régime' eerder herinneringen aan een semi-feodaal verleden dan een perspectief van modernisering vormt.

DE GESCHIEDENIS van Nederland is anders. Hier is de verbondenheid met het huis van Oranje ontstaan in de periode van de Republiek en heeft de monarchie zo'n tweehonderd jaar na de onafhankelijkheid gestalte gekregen. Hoewel de taakuitoefening door de vorstinnen van deze eeuw niets zegt over de geschiktheid waarover gekozen presidenten kunnen beschikken, heeft de populariteit van het koningshuis alles te maken met de wijze waarop de koninklijke functies worden bekleed. De monarchie is in Nederland niet verworden tot een ongeloofwaardig sprookjesverhaal en evenmin tot het toneel van openlijke ruzies of tot speelbal van de society- en roddelbladen. Aan de onvermijdelijke mystiek waarmee de koninklijke familie is omgeven, is een eigentijdse invulling gegeven.

Het ligt voor de hand om deze pragmatische lijn door te trekken nu kroonprins Willem-Alexander, afgelopen zondag dertig jaar geworden, na een scala van stages praktisch is klaargestoomd voor de troonopvolging. Zelden is een toekomstige koning zo goed voorbereid op zijn taak en bovendien geniet hij een sympathie die zich niet beperkt tot zijn generatiegenoten. Maar er zal zeker iets veranderen wanneer Willem-Alexander op een moment in de toekomst zijn moeder opvolgt. Met een koning op de troon, na vier koninginnen, zal zich een omslag voordoen in de uitstraling van de monarchie. De afgelopen jaren is slechts sporadisch naar buiten gekomen dat Willem-Alexander meer in zijn mars heeft dan de Elfstedentocht rijden, met de Olympische kampioenen meehossen of de soldaten van Dutchbat binnenhalen. De kroonprins heeft recht op een privé-bestaan, maar de Nederlandse samenleving evenzeer op een gedegen beeld van de troonopvolger. Over PWA valt aanzienlijk meer te zeggen dan dat hij een 'aardige vent' is.

WILLEM-ALEXANDER heeft zich als persoon kunnen ontwikkelen, door het hof afgeschermd van de opdringerigheid van de samenleving. Dat is over het algemeen gerespecteerd en het is hem niet slecht afgegaan. Hij heeft bovendien het tij mee: de roerige jaren waarin het huwelijk en de inhuldiging van Beatrix vielen zijn voorbij. Tegelijkertijd is temidden van de internationale economische dynamiek en de Europese integratie de hang naar de zekerheid van nationale symbolen toegenomen.

De uitdaging voor Willem-Alexander is om koning te zijn in de informatiemaatschappij van de 21ste eeuw. Een erfelijk vorst in de 'cyberspace' is een anachronisme en behoudt slechts zijn aantrekkingskracht als de menselijke maat van het koningschap zichtbaar blijft. Daarvoor zal Willem-Alexander eerder vroeger dan later uit de schaduw van koningin Beatrix moeten treden.