Verkiezingen Turkije

Door onze redacteur BERNARD BOUWMAN

Een verkiezingsauto van de fundamentalistische Partij van de Deugd staat geparkeerd in Sultanahmet, een Istanbulse toeristenbuurt. Zondag worden in Turkije algemene verkiezingen gehouden. (Foto AP)

ISTANBUL/ SULTANBEYLI, 14 APRIL. De woordkeus van de Turkse moslimfundamentaliste is erop gericht Westerse bezoekers te behagen. Als Merve Kavak¸ci (31) in perfect Engels vertelt dat zij zich wil inspannen voor women and handicapped people, grijpt haar secretaresse onmiddellijk in. ,,Je moet geen handicapped zeggen maar physically challenged.'' ,,O ja, natuurlijk'', zegt Kavak¸ci, die na de verkiezingen van zondag vrijwel zeker in het Turkse parlement zitting zal nemen voor de fundamentalistische Partij van de Deugd (Fazilet), met een lichte blos van schaamte, alsof ze gisteren nog een boek over political correctness in handen heeft gehad.

Kavak¸ci, die enige tijd in de Verenigde Staten studeerde, is een van de mensen die Fazilet naar voren schuift om te bewijzen dat de partij liberaler is dan haar door de Turkse rechter verboden voorganger, Refah. Islamisering van de maatschappij? Kavak¸ci met haar hoofddoek lacht erom. In het Turkse parlement wil ze zich straks juist inzetten voor de rechten van de vrouw, want de islam leert dat man en vrouw volstrekt gelijkwaardig zijn. Pas als vrouwen economisch zelfstandig worden, kunnen ze hun leven in eigen hand nemen en onder de knoet van de man vandaan komen. En eigenlijk is het toch wel een heel rare situatie dat kinderen in Turkije per definitie de achternaam van de vader krijgen. Zou het niet veel beter zijn als man en vrouw samen tussen de twee achternamen kunnen kiezen? ,,Zozo'', zegt een Turkse man later verbaasd. ,,Met zulke ideeën vindt ze nooit een Turkse echtgenoot.''

Het is geen toeval dat Fazilet graag te koop loopt met Kavak¸ci. Fazilets voorganger Refah werd immers verboden omdat ze met haar fundamentalistische ideologie de seculiere grondwet van de Turkse Republiek ondermijnde. Fazilet staat ook op de nominatie om te worden verboden. En dus schildert Fazilet zich graag af als een partij die zich misschien wel geïnspireerd voelt door de islam, maar toch zeker open staat voor het moderne leven. ,,Natuurlijk kunnen christenen bij onze partij komen'', zegt Sinan Aydin, die voor Fazilet campagne voert in de rijke wijk Besiktas. ,,En als ze hun best doen, komen ze misschien nog wel hoger in de partij dan ik.'' Ook de burgemeesterskandidaat voor Besiktas, professor Aral, loopt graag met zijn tolerantie te koop. ,,Als ik het voor het zeggen heb, maak ik drie soorten zwembaden'', zegt hij, ,,een voor mannen, een voor vrouwen en een gemengd. Dan kan iedereen zelf kiezen.''

Liever dan over de islam praten medewerkers van Fazilet over de goede dingen die fundamentalisten de afgelopen jaren op locaal niveau in Turkije hebben verricht. En die zijn er, dat geven zelfs politieke tegenstanders toe. ,,Ik ben geen fan van Fazilet'', zegt Hassan, terwijl hij seculier-naakt in de sauna zit. ,,En ik zal ook nooit op ze stemmen. Maar vroeger moest je weken wachten en met geld schuiven als je iets van de gemeente nodig had. Die tijd is sinds de fundamentalisten de zaak runnen, voorbij. Ze zijn efficiënt en niet corrupt.'' De partij heeft een kostbaar boekwerk van zo'n 600 bladzijden uitgebracht waarin zij aangeeft wat zij voor Istanbul heeft gedaan. ,,Meer scholen, parkeerplaatsen, bomen ik zou weken bezig zijn om de lijst met je door te nemen'', zegt Sinan Aydin. Soms klinkt de partij zelfs eerder socialistisch dan islamitisch. ,,Iedereen wordt geboren met een hart'', zegt een medewerker van een door fundamentalisten opgezet ezondheidscentrum voor armen in een voorstad van Istanbul. ,,Het is alleen zo treurig dat dat hart bij veel mensen zo snel uitdooft. Wij zijn de enigen die echt iets proberen te doen voor mensen in moeilijke omstandigheden.''

Maar hoe overtuigd is seculier Turkije van de liberale bedoelingen van Fazilet? Tot voor enige maanden terug stond de partij goed in de peilingen, maar inmiddels lijkt ze nipt te zijn ingehaald door de DSP van premier Ecevit. En dat komt niet alleen doordat Ecevit verantwoordelijk wordt gehouden voor de arrestatie van ‘staatsvijand nummer 1', de Koerdisch-separatistische leider Öcalan. Veel Turken nemen het de pragmatici binnen Fazilet kwalijk dat ze uiteindelijk overstag gingen voor druk van de oude garde om te proberen de verkiezingen uit te stellen. Zo leek het alsof Fazilet, ondanks alle liberale bedoelingen, toch op afstand werd gecontroleerd door de vroegere Refah-leider en ex-premier Erbakan. Het seculiere kamp in Turkije schildert Erbakan af als een rabiate moslimextremist, die geen rust heeft totdat hij alle vrouwen onder de sluier heeft.

Met nog een paar dagen te gaan tot de verkiezingen probeert Fazilet enige afstand te bewaren tot Erbakan. ,,Natuurlijk is Erbakan een groot man'', zegt parlementslid-in-spe Kavak¸ci, ,,maar hij staat buiten Fazilet. Wij vragen hem af en toe om raad zoals je dat bij een wijze oom doet, maar meer ook niet.'' De partij heeft aangekondigd na de verkiezingen met een nieuwe serie ‘uitgangspunten' te komen, waarbij nog meer water bij de fundamentalistische wijn gedaan zou worden.

Maar hoe liberaal is Fazilet buiten de rijke buurten van Istanbul? In het fundamentalistische bolwerk Sultanbeyli, een snel groeiende wijk in het Aziatische deel van de stad op 30 kilometer van het centrum, hangen de straten vol met vlaggen van Fazilet. Veel fundamentalisten zien Sultanbeyli, waar Refah indertijd 60 procent van de stemmen kreeg en dat door hen wordt bestuurd, als een voorbeeld voor de rest van Turkije omdat zij er zoveel resultaten hebben geboekt. ,,Biedt ons alsjeblieft geen steekpenningen aan'', meldt een bord in het kantoor van de burgemeester, die een aantal keren per week spreekuur houdt om zelf de klachten van de burger te horen. De wegen zijn, zeker in het centrum, van redelijke kwaliteit. Op instigatie van de gemeente zijn er regelingen getroffen zodat armen vrijwel gratis van de gezondheidszorg gebruik mogen maken. En voor de echt straatarmen houden de fundamentalisten inzamelingen zodat ze op gezette tijden brood, vlees en suiker krijgen.

Maar er valt weinig van het liberalisme van de Europees-Istanbulse afdelingen van Fazilet te merken. Het gemeentebestuur is al enige tijd in een felle strijd gewikkeld met het leger over een standbeeld van de vader van de seculiere Turkse natie, Atatürk. Toen het stadsbestuur voorstelde om Atatürk, die op weinig sympathie van radicale moslims kan rekenen, weg te stoppen aan de rand van de stad, ontstak het leger in woede. De strijdkrachten rustten niet voordat het beeld pal op de hoofdstraat van Sultanbeyli stond. De gendarme moest Atatürk drie weken lang beschermen tegen de toorn van naar zij aannam fundamentalisten. Nu is de gemeente aan een juridische procedure begonnen om Atatürk alsnog naar een achterafplek te verbannen.

Ook in Sultanbeyli legt Fazilet er de nadruk op dat de partij open staat voor alle godsdienstige gezindten. ,,Geloof het maar niet'', zegt Farouk in een Koerdisch café in een arme straat van Sultanbeyli. ,,Ze hebben het altijd over het geloof. Als je niet voor Fazilet stemt, ben je geen moslim maar een christen en kun je het paradijs verder wel vergeten.'' Nergens in Sultanbeyli is alcohol te koop. ,,Omdat de mensen daar goed beseffen dat alcohol tot doden in het verkeer leidt'', had een medewerker van het Fazilet-bureau in de Istanbulse wijk Besiktas gekscherend gezegd. Maar volgens Farouk valt er met alcohol in Sultanbeyli niet te spotten. ,,Als je een zaak wil openen en je zegt dat je alcohol gaat verkopen, dan kun je verder naar een vergunning van de gemeente fluiten.''

In het Koerdische café bestaat zelfs scepsis over de goede werken van Fazilet. ,,Ik heb geen huis en geen werk'', zegt Djengis, ,,maar ik heb nog nooit een cent van Fazilet gezien. Dat komt omdat ik voor HADEP (de Koerdische partij die volgens de Turkse regering banden onderhoudt met de verboden PKK) ben. Arm zijn is niet genoeg voor Fazilet. Je telt pas mee als je bij hun club hoort.''