Dossier Telecom

Nieuws

Achtergrond

Telecomaanbieders

Discussie

Cahier veiling mobiele-telefoniefrequenties

Organogram van de Nederlandse telecomsector

Links

Reacties

Mister telecom, mister internet

Overal en altijd wordt Ben Verwaaijen geafficheerd als de grote communicator. Hij reist nu voor Lucent de wereld rond als de propagandist voor de telecom- en interneteconomie. En daarna? "Aan opportunities geen gebrek."

Door Jannetje Koelewijn

Ben Verwaayen (48), tot 1997 algemeen directeur van PTT Telecom, nu vice-chairman van Lucent, loopt snel, praat snel, is ontzettend aardig en - voor de oude Grieken de hoogste vorm van wijsheid - hij kent zichzelf. Gnothi seauton. Hij wekt in ieder geval die indruk. Of hij weet dat het goed is om die indruk te wekken.

Ben Verwaayen kan ook erg goed praten. Praten, zegt hij, is zijn vak. Of nee, communiceren is zijn vak. Vraag je hem of hij zich meer een riet voelt of meer een boom, dan zegt hij: "Een riet!" Hij vertelt dat hij van zijn laatste honderd gulden nooit nuttige spullen zou kopen, maar altijd een diner zou geven voor zijn beste vrienden. Vraag je hem waar hij slecht in is, dan rolt onmiddellijk dit uit zijn mond: "In gedisciplineerde werkomgeving operationele activiteiten uitvoeren." Hij bedoelt dat hij geen kerncentrale zou kunnen leiden, of een ander bedrijf waar in de eerste plaats de procedures moeten worden gevolgd.

Van deze man wordt gezegd dat hij Cor Boonstra bij Philips zou kunnen opvolgen. Van deze man wordt ook gezegd dat het bij Lucent toch niet geworden is wat van hem gedacht werd.

Ben Verwaayen ging in 1997 naar Lucent om chief operating officer te worden. Een soort manager, zoals hij zelf zegt, tussen de elf productdivisies die Lucent toen nog had. Lucent, een aan de beurs genoteerde afsplitsing van AT&T, bouwt netwerken voor telecommunicatie, internet en mobiel dataverkeer. Maar Lucent wordt steeds meer een dienstverlener. Lucent verlegt, zoals dat heet, de focus van producten naar solutions. Ben Verwaayen paste een reorganisatie toe waarbij die elf productdivisies verdwenen en waarbij, zegt hij, en passant ook zijn eigen positie verdween. En was er daarna bij Lucent geen nieuwe plaats meer voor hem geweest - ook goed. Dan was hij wat anders gaan doen. " Aan opportunities geen gebrek." Maar hij werd, ruim een half jaar geleden, de tweede man na chief executive officer Rich McGinn. Hij reist voor Lucent de wereld rond als de propagandist van de telecom- en interneteconomie. En hier zit de ruimte voor verschillende interpretaties. Ben Verwaayen is nu dan wel de tweede man, maar hij heeft geen lijnverantwoordelijkheid meer, zoals dat heet. Zelf zegt hij: "Als promotie méér lijnverantwoordelijkheid betekent, dan is dit geen promotie."

Op tweederde van het gesprek zegt hij in één zin dat hij een optimist is, nooit bang is en nooit aan carrièreplanning heeft gedaan. Daarin is hij niet anders dan bestuurders van andere ondernemingen. Die kun je dat allemaal horen zeggen. Een groot verschil is dat hij in de politiek heeft gezeten. Bestuurders van andere ondernemingen hebben meestal een enorme hekel aan de politiek.

Op school, vertelt hij, was hij zo'n uiterst actieve jongen die tegen de rector zei dat leerlingen het recht hadden om mee te besturen. Dat was midden in de jaren zestig. Maar Ben Verwaayen was niet links. Hij werd op zijn twintigste voorzitter van de Nieuwe Kiezers Werkgroep van de VVD. Hij was ook niet somber. Komt door zijn moeder, denkt hij. Die was een joodse oorlogsvluchteling, haar hele familie was uitgemoord. Maar ze zei er nooit een woord over. Doorgaan.In militaire dienst richtte hij een alternatieve vakbond op, een rechtse vakbond. Op zijn tweeëntwintigste werd hij gevraagd als lid van de staatscommissie die een advies moest geven over de toekomst van de dienstplicht. Dat maakte hem zo bijzonder dat hij snel een mooie baan had: directiesecretaris bij de Zwolsche Algemeene. En daarna pr-manager van ITT, toen de moeder van de Zwolsche Algemeene. Ondertussen had hij nog juridische bestuurswetenschappen gestudeerd. Niet omdat hij dat zo'n leuke studie vond, zegt hij, maar omdat die goed te doen was. Hij was een matige student, zegt hij. Hij zou zichzelf ook nooit intelligent noemen en zeker geen intellectueel. "Slim is een beter woord."

Hij kwam in het hoofdbestuur van de VVD in de tijd van Jan Kamminga. "Hij was de voorzitter, ik was dienend. Die rol paste me goed." Precies hetzelfde zegt hij, later in het gesprek, over Wim Dik. Die was bestuursvoorzitter van de PTT, voor de splitsing.

Verwaayen deed de campagnes voor de VVD. Iedereen zag hem als de grote communicator achter de VVD die het verlies van stemmen in die tijd (van 36 naar 28 zetels) nog een beetje wist tegen te houden. Binnen de partij waren er vreselijke ruzies uitgebroken tussen de oude liberalen rond Wiegel en de nieuwe liberalen rond fractievoorzitter Ed Nijpels. Maar Verwaayen wist de indruk te wekken dat hij de rust zelf was. Hij zegt: "Ik stond voor wat in de partij belangrijk werd gevonden. De verandering van een establishmentpartij in een partij van de mensen." Hij beheerst het jargon nog perfect: "Veel stemmen voor de VVD, dat was mijn ideaal. Je staat voor een club met een herkenbaar resultaat."

Op zijn vierendertigste was hij bijna nog staatssecretaris geweest in het tweede kabinet Lubbers. "Het ging niet door omdat de politieke leiding vond dat iemand anders de baan moest krijgen." Gelukkig maar, zegt hij nu. Eigenlijk wist hij toen al dat de politiek niet echt iets voor hem was. "Ik ben resultaatgericht." Hij zag bij zijn vrouw, Heleen, met wie hij al sinds zijn zeventiende is, wat je er voor moest kunnen. Zij was negen jaar wethouder voor de VVD, zij kon wel steeds weer het geduld opbrengen om het hele proces door te maken dat voorafgaat aan een politiek besluit.

Hoe Ben Verwaayen op zijn zesendertigste algemeen directeur van PTT Telecom werd. "Ik wilde weg bij ITT en ik had twee aanbiedingen, Holec en PTT. Ik was helemaal niet aan het solliciteren, maar Nederland is klein en ik heb altijd een goed netwerk gehad. Ik klets altijd met iedereen. Ik kende Neelie Kroes heel goed door mijn functie bij de VVD. Zij was toen minister van Verkeer en Waterstaat. De PTT moest geprivatiseerd worden en zij had een goed gevoel voor de communicatieve kanten van het werk."

Nee, zij vroeg hem niet zelf voor de PTT. Ze liet dat over aan een headhunter. En zo kwam Ben Verwaayen in gesprek met Wim Dik. "Toen raakte ik in gewetensnood. Want ik zou met vijf vrienden Holec gaan doen. We zouden het van de beurs halen. Ik ben gewoon recht door zee geweest. Ik heb tegen gezegd: wat vinden jullie als ik toch PTT ga doen? Hadden ze gezegd: dat kun je niet maken, dan had ik PTT niet gedaan. Maar ze zeiden: altijd doen. Heleen was nog veel beslister. Die zei: wanneer krijg je weer de gelegenheid om een groot Nederlands bedrijf te privatiseren?"

Het leukste was, zegt hij, om de verandering in gang te zetten. "Ik hou van veranderingen. Ik hou ook van tegenstand. Tegenstand is leuk. Strategieën bedenken is leuk. Overtuigen is leuk. Daarom is concurrentie ook leuk. Vanaf de eerste dag bij PTT Telecom ben ik de prediker van de vrije markt geweest. Wat is er nou aan om een order te krijgen als je hem niet kunt verliezen? Telefoon was heel lang nationale infrastructuur, geen bedrijfsmiddel. Je kréég telefoon, je moest ervoor op een wachtlijst staan. Het was iets van de happy few. Maar het werd van iedereen. Die omslag was begonnen met de opsplitsing van AT&T en British Telecom, en dat kwam weer door Thatcher en Reagan. Vóór die tijd was winst vies, daarna niet meer. Aan die onzin heb ik nooit meegedaan. Voor mij was de privatisering van de PTT geen filosofisch vraagstuk. Mij werd gevraagd de klus te doen. En ik zag het als een verzameling van alles waar ik goed in was." Hij ging weg bij de PTT toen het bedrijf gesplitst werd in KPN en TPG, in 1997. "Men zei: jij gaat KPN doen. Ik was in Nederland mister telecom. Maar ik was pas 45 en ik moest me wel weer voor een aantal jaren binden. Dat was slecht voor KPN en slecht voor Ben Verwaayen."

Er waren weer verschillende aanbiedingen, maar hij wil ze niet noemen. Hij zegt: "Lucent kwam in beeld en men zei: niet doen. Het is groot en het is Amerikaans, wat moet jij daar als buitenstaander? Dat red je niet. Ik dacht: o nee? Toch ben ik naar New Jersey gegaan om nee te zeggen. Maar ik kwam daar en vier minuten later had ik ja gezegd. Mijn opdracht was om de cultuur van Lucent te globaliseren. Dat is geen sinecure en dat sprak me aan. Het sprak me ook aan om in Amerika te gaan wonen. Ik dacht: opnieuw beginnen, leuk. Toen ik daar kwam was ik weer helemaal anoniem. Ik ben nu nog steeds anoniem. Wie je bent of in wat voor auto je rijdt, dat interesseert de mensen daar geen bal. Een mooie auto hebben ze allemaal. Het gaat er daar om of je hard werkt. En dat je een persoon van de wereld bent. Iemand zijn met een historie, iemand die met iedereen praat en veel reist, dat geeft daar respect."

Hij was bijna weg bij PTT Telecom toen een van de belangrijkste dingen die hij tot stand had gebracht, Unisource, in elkaar donderde. Unisource was een samenwerkingsverband tussen Swiss Telecom, het Spaanse Telefónica en het Zweedse Telia. "Het was", zegt Ben Verwaayen, "een nooit eerder vertoond staaltje van erkenning van de nieuwe tijd." Hij bedoelt: door hem begon de PTT al heel snel met de internationalisering van de telecomindustrie. Unisource werd opgericht in 1992. Maar in 1997 koos Telefónica toch voor een alliantie met British Telecom en het Amerikaanse MCI.

Was het een mislukking?

Hij wil dat woord niet kennen. "Ik vind dat zo'n onzin. Alsof alleen het laatste wat gebeurd is telt. Alsof alles wat eraan vooraf is gegaan geen waarde heeft gehad. De waarde van Unisource was dat de noodzaak tot internationalisering werd erkend. Bij mijn vertrek zouden de netwerken geïntegreerd worden. Dat was de facto een fusie geweest. Na mijn vertrek is het niet meer gebeurd. Er is anders beslist. Dat kun je zien als: het draagvlak was niet sterk genoeg. Of: het nieuwe management had meer gecommitteerd moeten zijn. Ik schreef de mensen die de deur op slot moesten doen een brief: kijk niet om in wrok. Het was een goed idee, het was alleen te vroeg. Of misschien ben ik er niet lang genoeg bij gebleven."

Bedoelt hij dat Unisource nog had bestaan als hij niet was weggegaan?

"Als ik dat had gedacht, dan was ik niet weggegaan. Ik dacht: het zit geramd. " Dat zat het dus niet. Maar hij heeft zich er niet druk over gemaakt." Natúúrlijk worden je geesteskinderen vermoord. De kunst van het loslaten beheers ik inmiddels goed. Toen ik wegging bij PTT Telecom zaten er vierduizend man in de RAI. Veertien dagen later zeiden ze: het moet allemaal wezenlijk anders. Daar heb ik vrede mee. Ik kijk met blijdschap terug." De eerste dagen bij Lucent waren waardeloos, zegt Ben Verwaayen. "Maar dat is altijd zo." What the hack kwam deze man doen? "Ze denken dat jij het weet, maar je weet niks. En ze verwachten snel toegevoegde waarde van je." Die zit bij hem in zijn netwerk, zegt hij. En zijn vermogen om dat nuttig te maken voor Lucent. "Ik praat met klanten, met universiteiten, met regeringen, met iedereen. Niet over producten, maar over strategie. Hoe ziet de wereld er straks uit? In deze sector weet ik waar het naar toe gaat. Maar ik ben geen goeroe. Ik ben een discussiepartner. Nieuwe technologieën maken dingen mogelijk voor een prijs die vroeger onbestaanbaar leek. Ik praat met de regering van India over onderwijs. Met de regering van Brazilië over de ontsluiting van het Amazonegebied. Met de regering van China over de wereldhandel. Ik vind het moeilijk om erover te vertellen. Het klinkt zo opschepperig. Het valt hier ook niet goed dat ik dankbaar gebruik maak van faciliteiten die in Amerika heel gebruikelijk zijn, namelijk een privé-vliegtuig. Maar dat is gewoon efficiënt! Ik heb bijvoorbeeld weer geen auto met chauffeur."

Wat hebben de regeringen van India, Brazilië en China te bespreken met de tweede man van Lucent?

"Hoe onder invloed van internet alles aan het verschuiven is. Kijk alleen naar de agrarische sector. Tussenpersonen bepalen nu voor de boeren in India en Zuid-Amerika wat ze moeten produceren. Maar wat als je die boeren direct via internet in contact brengt met de termijnmarkt in Londen? Dan krijgen zij de macht. Maar dan moeten ze dat wel eerst begrijpen. En daar praat ik over. Door internet krijgen economieën die nu niet in de eerste wagon zitten veel nieuwe kansen."

Door zijn inspanningen creëert hij "een platform voor de lijnjongens om producten van Lucent te verkopen". Dat is een andere rol dan hij bij PTT Telecom had. Daar was hij, zoals hij het zelf zegt, veel meer een coach. Nu voelt hij zich meer een herder, een wegbereider voor anderen, zodat die kunnen scoren. "Dat wist ik toen ik erheen ging. Lucent is een veel grotere en ook meer ontwikkelde organisatie dan PTT. Daar was geen plaats voor iemand met de rol die ik had. Ik heb mezelf wel geweld moeten aandoen. In het begin verkondigde ik dingen als: die en die markt veroveren, die en die producten introduceren. Mij werd wel duidelijk gemaakt dat dat niet relevant was."

Kost het hem moeite om zich te handhaven?

"Je handhaaft je door zichtbare en meetbare toegevoegde waarde te leveren. Die lever ik als er nieuwe klanten worden binnengehaald. Ik hoef niet te adverteren wat ik doe. Ik ben niet onzeker. Ik reis me te pletter, dus ik ben er vaak niet bij als er besluiten worden genomen. Daar zou ik me zenuwachtig over kunnen maken. Maar dat doe ik niet, want ik heb ook intern een goed netwerk. Ik ben vierentwintig uur per dag voor iedereen beschikbaar. Voor vergaderingen bel ik op: ik zal even zeggen wat ik ervan vind. En na afloop bel ik weer: hoe is het gegaan? Het is een compromis. Hoeveel tijd besteed ik aan mijn positie in de organisatie en hoeveel tijd aan mijn positie in de wereld. Ik besteed een disproportioneel deel van mijn tijd aan de wereld."

Chairman van Lucent zal hij dus niet worden?

"O nee? Ik zeg alleen maar dat ik deze rol heb in deze fase van mijn leven. "