NIEUWS  | TEGENSPRAAK  | SUPPLEMENT  | AGENDA  | ARCHIEF  | ADVERTENTIES  | SERVICE 

Jan Nico Scholten

'Voluit positief' was volgens J.N. Scholten de uitkomst van een onlangs afgeronde audit naar zijn hulporganisaties voor Afrika. Bewijsstukken wil hij niet prijsgeven. Deze blijken lang niet allemaal positief.

De brief van de Europese Commissie van 16 juni 1997 zet in bijlage 1 (,,Belangrijkste bevindingen van de audit') uiteen waarop het negatieve oordeel over AWEPA/AEIis gestoeld. Enkele hoofdpunten. Punt 1 luidt: ,,Negeren van contractuele verplichtingen', zoals de plicht ,,voor ieder EC-project een aparte bankrekening te openen'. Punt 3 heet: ,,Inadequate interne controle', bijvoorbeeld omdat ,,grote bedragen cash worden betaald'. Punt 4 luidt: ,,Gebrekkige documentatie', mede omdat ,,gekopieerde in plaats van originele reistickets aanwezig zijn [...] en boarding passes ontbreken', alsmede ,,voorbeelden van mogelijk onterechte business class-reizen'. Punt 5: ,,Dubieuze jaarrapporten', mede omdat ,,de jaarrekeningen verborgen reserves bevatten onder 'uitstaande rekeningen' en 'provisies voor projecten'. Dit is in strijd met internationaal geaccepteerde accounting-principes en de Nederlandse wet'. In de brief noemt DG Soubestre bovendien als ,,één van de belangrijkste bevindingen' dat ,,29 procent van de overhead van AWEPA/AEI' wordt betaald door de Europese Commissie, volgens hem ,,in strijd met ons beleid alleen projectkosten te betalen'.

PvdA-senator J.N. Scholten toonde zich geen moment verslagen. Twee dagen nadat een negatieve studie naar zijn stichtingen AWEPA (parlementariërs voor Afrika) en AEI (Afrika Europa Instituut) openbaar werd, maandag 9 november, zei hij tegen de NCRV-radio: ,,Er is ook een zogenaamde audit, een financieel onderzoek van de Europese Unie. Dat is afgerond in maart van dit jaar met een voluit positieve conclusie. Dus dan kan er geen sprake zijn van financieel wanbeheer'.

Scholten reageerde op een evaluatie van het management van de stichtingen, waarvan hij voorzitter is. De twee, gevormd in de strijd tegen apartheid, verplaatsten de laatste jaren hun aandacht naar andere werken in zuidelijk Afrika — zoals versterking van jonge democratieën.

In de kritische evaluatie, gemaakt voor de regeringen van vijf donoren (de Noordse landen en Ierland), wordt de cultuur in Scholtens stichtingen 'autocratisch' en 'geheimzinnig' genoemd. Er rijst twijfel uit of de kleine 30 miljoen gulden subsidie die de stichtingen tussen 1985 en 1996 kregen, effectief is besteed. Het management zou een 'gebrek aan professionaliteit' hebben, en 'kortzichtig en inefficiënt' werken. Scholten, oud-Tweede-Kamerlid voor het CDA en sinds dit jaar senator voor de PvdA, heeft blijkens het rapport jaarlijks 150.000 gulden inkomsten uit de stichtingen.

Scholten was niet geïmponeerd door de managementstudie. ,,Niet uitgebalanceerd', zei hij eerder tegen deze krant. Hij meldde er bij dat twee andere evaluaties, verricht op verzoek van de Europese Unie, wèl positief waren beëindigd. In het ene geval betrof het een voorlopig rapport over het praktische effect van AWEPA/AEI-projecten in Afrika. Scholten had dat stuk, vertelde hij, onlangs in Brussel besproken en was ,,gefeliciteerd' met het resultaat. Publicatie van het definitieve rapport duurt overigens nog een maandje. Toch wilde Scholten op verzoek van deze krant niet al een kopie van het concept vrijgeven.

De andere positieve evaluatie, aldus Scholten, betrof de later tegen de NCRV genoemde audit. Die is wèl definitief afgerond. ,,De EU beëindigde deze studie een half jaar geleden met een officieel bericht aan mij dat ze openstaan voor nieuwe voorstellen', aldus Scholten eerder tegen deze krant. ,,Deze audit had een zeer positieve uitkomst [...] U kunt mij vertrouwen dat dit absoluut waar is.' Niettemin weigerde hij ook van dit rapport een kopie ter beschikking te stellen.

,,Dear Mr. Scholten', staat boven de brief die de Europese Commissie 16 juni 1997 aan hem richtte. Directeur-generaal ad interim P. Soubestre - ambtelijk hoofd van 'DGVIII', de Europese dienst ontwikkelingssamenwerking - rekent erin voor dat de Europese Unie tussen 1988 en 1996 21 AWEPA/AEI-projecten steunde, in subsidie optellend tot ruim 7 miljoen Ecu. Voorts gewaagt Soubestre dat december 1996 ,,voorbereidend onderzoek' is verricht naar de boeken van AWEPA/AEI, waarna de Commissie ,,een meer diepgravend onderzoek' uitvoerde in april 1997. De Commissie vat de uitkomsten als volgt samen: ,,[...] twijfels rijzen over de kwaliteit van uw financiële rapportages aan de Commissie'.

Negen eisen formuleert DG Soubestre in zijn brief, waaronder het openen van aparte bankrekeningen per EC-project, een rechtvaardiging van de overhead, en het - via een externe accountant - uitschakelen van de mogelijkheid van dubbele financiering door donoren. En ten slotte: ,,U zult begrijpen dat nieuwe aanvragen voor subsidiëring van AWEPA/AEI-projecten alleen overwogen kunnen worden als de bestaande problemen zijn opgelost.' Getekend, 16 juni 1997, ,,yours sincerely', Philip Soubestre.

Hoe kon nu maart dit jaar, zoals Scholten tegen de NCRV-radio zei, deze audit toch 'voluit positief' uitpakken? V. Bhardwag, head of audits op het DG van Soubestre, schetst op grond van het dossier hij was zelf nog niet in functie wat na zomer vorig jaar gebeurde: AWEPA/AEI namen een organisatie-adviseur in de hand, ze kwamen nieuwe systemen van financiële verantwoording overeen, openden aparte bankrekeningen, beloofden geen bussiness class maar nog slechts economy te vliegen, bleken betrouwbare facturen te kunnen overleggen, beaamden kleine onregelmatigheden, en verrekenden 60.000 Ecu te veel betaalde subsidie met lopende projecten.

,,We hebben de problemen geïdentificeerd en die samen opgelost', zegt Bhardwag. ,,AWEPA/AEI realiseerden zich onvoldoende wat we allemaal willen weten.' Hij bevestigt dat april dit jaar een brief aan Scholten is uitgegaan waarin de Europese Commissie meldt projectvoorstellen van AWEPA/AEI ,,voortaan weer in overweging te nemen'. Hoe Bhardwag het eindresultaat beoordeelt? ,,Positief. Ik begrijp wel dat je kunt zeggen dat AWEPA/AEI tekort zijn geschoten maar dat is een negatieve interpretatie. Zo wil ik niet denken.'

Niet dat Scholten hiermee alle financiële controleurs van zich af heeft geschud. De ironie wil dat vanaf april, toen het goede nieuws uit Brussel kwam,de argwaan over Scholtens ideële werken opnieuw groeide. Toen ging immers de door vijf donorlanden gevraagde studie naar het management van AWEPA/AEI van start, die drie weken geleden gereedkwam en bol staat van de negatieve waarnemingen. Zoals: incomplete financiële overzichten over 1997, het niet beschikbaar zijn van de maandelijkse rekeningen over het eerste kwartaal van 1998, uiteenlopende reis- en onkostenvergoedingen voor werknemers en bestuurders, financiële verwevenheid van AWEPA/AEI en opnieuw grote betalingen (,,inclusief maandsalarissen') in cash.

Het is voor de vijf donorlanden die deze studie vroegen, reden nu zelf een audit te entameren, bevestigt N. Dabelstein van het Deense ministerie van Buitenlandse Zaken. ,,We hebben hiervoor een contract getekend met KPMG', aldus Dabelstein gisteren. Hij zegt dat ook de EC-audit aanleiding is voor het nieuwe onderzoek.