INHOUD 
 HOOFDLIJNEN MILJOENENNOTA 
 TROONREDE 
 ARTIKELEN 
 DEPARTEMENTEN 
 CIJFERS & GRAFIEKEN 
 LINKS 

'Echt superbehoedzame cijfers'

Bij de start van Paars I zat de economie in een dal en was er bereidheid om te bezuinigen. Bij de start van Paars II lijkt het andersom, maar minister Zalm (Financiën) maakt zich geen zorgen. ,,Er zijn goede afspraken gemaakt. Ik ben niet pessimistisch.''

Karel Berkhout en Hans Nijenhuis

Een storm uit het Oosten jaagt de effectenbeurzen omlaag. De vrees voor besmetting door de crises in Azië en Rusland steekt de kop op. In Den Haag zijn al geluiden te horen dat het kabinet te optimistisch heeft begroot. Maar minister Zalm (Financiën) geeft geen krimp: ,,Anders dan in het verleden is de begroting niet meer afhankelijk van de conjunctuur.''

Bij de start van het eerste kabinet-Kok ging het economisch matig en was de bereidheid te bezuinigen groot. Nu gaat het al lange tijd heel goed. Ministers praten vooral over 'investeren', terwijl elders in de wereld inmiddels de ene na de andere crisis de kop op steekt. Is de taak van de minister van Financiën lastiger geworden?

,,Er is zeker sprake van een klimaatverandering. Dat zag je al in de verkiezingsprogramma's. De VVD wilde veel minder bezuinigen dan in 1994 en de PvdA had vooral uitgavenverhogingen. Bij de formatie was er een neiging om te denken van 'dit jaar vier procent economische groei, waarom zou dat de komende jaren niet ook kunnen gebeuren?' Maar gelukkig hebben we in het regeerakkoord voor eenzelfde conservatieve basis gekozen als vier jaar geleden, namelijk een groeivoet van 2 2,5 procent. En daar zijn alle sommen op gebaseerd. Het kan slechter uitkomen, maar ook beter. We zullen wel zien. Er zijn goede afspraken gemaakt waar de handtekeningen van drie fracties onder staan en die gaan we dus gewoon realiseren. Ik ben niet pessimistisch.''

Anderen wel, zoals Van Wijnbergen, de secretaris-generaal van Economische Zaken. Is gezien de internationale turbulentie het 'behoedzame scenario' wel behoedzaam genoeg?

,,Ach, dat zijn een beetje dagkoersen, hoor. Zes weken geleden vond iedereen het absurd conservatief. Bij de formatie was de teneur dat de meevallers wel erg voor het oprapen lagen en dat ze toch niet opgeraapt werden. Nu hebben we dan problemen in de economische dwerg Rusland..., economische dwerg, ja, gemeten naar het aandeel in de wereldhandel. België is voor ons veel belangrijker. Ik ken de cijfers niet precies, maar ik heb het vermoeden dat wij een grotere speler zijn op de wereldmarkt dan Rusland. Maar goed, na al dat optimisme is nu dan ineens algemene somberheid troef. Beide reacties zijn overdone. Het kan er bij mij niet in dat de zekerheid dat die geraamde 2,25 procent groei veel te laag is, binnen enkele weken omslaat in de zekerheid dat die 2,25 procent veel te hoog is. Met prognoses blijft het altijd behelpen.''

Er bestaan ook twijfels over de hardheid van de voorgenomen bezuinigingen. Hoe zeker is het bijvoorbeeld dat Nederland 1,3 miljard gulden kan besparen op de afdrachten aan de Europese Unie met de uitbreiding naar Oost-Europa in het vooruitzicht?

,,We hebben daar een paar ijzers in het vuur. De makkelijkste is een beheerste ontwikkeling van de uitgaven van de Europese Unie. We zijn in de begroting uitgegaan van de voorgestelde Agenda 2000 van de Europese Commissie. Als de Commissie haar zin krijgt, komt er een uitbundige groei van de uitgaven. Maar als we er alleen al in zouden slagen om met de lidstaten een even beheerste uitgavenontwikkeling te realiseren als in de jaren '97, '98 en '99, dan hebben we al 1,3 miljard verdiend. Onder de collega-ministers van Financiën in de EU bestaat daarvoor een breed draagvlak.

,,Daarnaast is er nog een bondgenootschap van vier landen, Duitsland, Oostenrijk, Zweden en Nederland, voor een netto-begrenzer (waarmee de nationale afdrachten aan een maximum worden gebonden, red.). Als we dat voor elkaar zouden krijgen, dan praten we al gauw van een besparing van een miljard.

Die hebben we niet ingeboekt. Het zijn echt superbehoedzame cijfers. Bovendien, en dat is een verschil met vier jaar geleden, de strategie van de regering wordt nu gesteund door alle drie de coalitiepartijen. Toen ik net aantrad en voor het eerst die nota over de netto-positie van Nederland uitbracht, werd ik door een van de coalitiepartners nog uitgemaakt voor knakenpoetser. Hetgeen voor het buitenland nou niet echt duidde op een homogene opstelling.'' Hoe denkt u 2,2 miljard te kunnen weghalen bij de rijksambtenaren?

,,Het bedrijfsleven kent elk jaar een productiviteitsstijging, volgens berekeningen van het Centraal Planbureau is dat de komende jaren gemiddeld 1,25 procent per jaar. In de zakelijke dienstverlening is het 1 procent per jaar. Daar kun je dan voor de overheid toch ook wel van uitgaan? Nou, wat wij doen is dit: we romen die productiviteitsgroei voor 0,55 procent af. Onderwijs, gezondheidszorg, defensie en de politie zijn hiervan uitgezonderd, maar dan blijft er toch nog een basis van zo'n 20 miljard over waarop die korting van 0,55 procent wordt toegepast. Het realiseren van deze bezuinigingen is ook geen probleem: we korten het gewoon op de budgetten.

,,Daarnaast willen we vijf procent minder ambtenaren op de departementen, de Haagse bureaucratie. Ik heb het dan niet alleen over meer productiviteit, maar ook over minder produceren. En dat kan geen kwaad. Op departementen komt de groei van de arbeidsproductiviteit vooral tot uitdrukking in meer rapporten.''

Waar bijvoorbeeld?

,,Laat ik een voorbeeld nemen uit eigen huis: de 'Monitor lokale lasten'. Die is ooit ontstaan, omdat de Kamer vroeg hoe het stond met die lokale lasten. Nou, dat begint dan met een cijfermatige beschouwing. Vervolgens wil iedereen weten hoe het gespecificeerd is voor gezinnen. En daarna wordt het verder uitgesplitst per gemeente, en daarna naar gezinssamenstelling. En dat gaat bij de bedrijven net zo. Per sector? Ook dat wordt dan uitgezocht. En dan per regio. Hup, een regionale indeling. Afijn, het is inmiddels zo'n pak papier geworden. (Houdt beide handen zo'n veertig centimenter uit elkaar). Je kunt je afvragen of dat nog wel nuttig is. En dat geldt voor meer van die nota's. Als de Kamer eenmaal een nota heeft gevraagd, dan moet je hem elk jaar herhalen. We gaan als kabinet eens kritisch kijken naar al die nota's die min of meer standaard naar de Kamer gaan. Zo zijn er best wel dingen die wat minder kunnen, zonder dat het land daarvan schade lijdt.''

Rekent de overheid zich niet rijk met het inboeken van zogenoemde inverdieneffecten van 3,75 miljard gulden?

,,Er wordt net gedaan alsof dit iets nieuws is. We doen precies hetzelfde als vorige keer. Als er een bonus is die voortvloeit uit het voorgenomen beleid, dan mag je die best in beeld brengen. Als je geld uittrekt om mensen die nu in de bijstand zitten werk te laten doen, dan weet je toch dat je bijstandsuitkeringen bespaart?''

En, zijn de inverdieneffecten de vorige keer gerealiseerd?

,,Dat is moeilijk na te gaan. Het CPB heeft het wel geprobeerd, maar het is moeilijk te zien waar meevallers precies vandaan komen en de inverdieneffecten apart te lokaliseren. In het algemeen lijkt het erop dat effecten van beleid eerder onderschat worden dan overschat.''

Het kabinet gaat nog steeds uit van een zeer gematigde loonstijging van 1,5 procent per jaar gemiddeld in vier jaar. Maar werknemers willen nu wel eens meedelen in de economische groei. Wat vindt u van de looneisen die de FNV zich voorstelt?

,,Begrijpelijk. Een loontrend van 3procent past bij een economische groei van 4 procent. Maar als het behoedzame scenario van het CPB waarheid wordt, zal de groei na 1999 afvlakken tot 2 procent. Dan krijg je natuurlijk ook een andere loonontwikkeling. Daarnaast is er de voorgenomen lastenverlichting, waarvan je een neerwaartse invloed op de groei van de lonen mag verwachten.

,,Toch lijkt de grootste kans op een tegenvaller inderdaad te zitten bij de loonontwikkeling. Als de economische groei hoger uitvalt dan de geraamde 2,25 procent gemiddeld, gaan de lonen vermoedelijk omhoog en daarmee ook de salarissen van ambtenaren en trendvolgers, en dus de overheidsuitgaven. Om deze mogelijke tegenvaller op te vangen, reserveren we de meevallers. Zo'n mogelijke meevaller is de rente. Die staat nu op pakweg 4,3 procent, terwijl we voor komende jaren zijn uitgegaan van 6 procent. Die rente zal waarschijnlijk niet zo laag blijven, maar ook bij 5,5 procent besparen we een dikke miljard (op de rente van de staatsschuld, red.) en die kunnen we goed gebruiken. Verder is het zo dat als de economische groei meevalt, natuurlijk ook de belastinginkomsten meevallen.''

Uit het rapport van het CBS over de economie van 1997 blijkt dat mensen zonder eigen huis en aandelen nauwelijks hebben geprofiteerd van de gestegen welvaart. Is het paarse beleid dus VVD-beleid geweest?

,,Dat rapport heb ik niet gelezen.'' Aarzelt voor het eerst even. ,,Maar wacht maar tot de huizenmarkt in elkaar zakt... Overigens mag iedereen van mij een eigen huis kopen, de hypotheekrente is aftrekbaar. Mensen die nu nog huren doen dat vrijwillig.''

Baart het u zorgen dat de economische 'boom' voor een deel te danken is aan consumptie, die is gefinancierd door het nemen van tweede hypotheken op de 'overwaarde' van het eigen huis?

,,Daarvoor is het vermogenseffect te klein. Een kwart procent, een half procent. Ik weet het niet. Ik maak me er ook niet druk over, zoals ik me beleidsmatig hoe dan ook niet druk maak over een halve procent meer of minder groei.''