Rijksbegroting 2001

Nieuws

Plannen
per departement

Troonrede

Algemene Beschouwingen

Paars: De tweede helft

Rijksbegroting:
Hoe en wat?

Links

Onder Paars II wordt er niet alleen zakelijk vergaderd, de chemie tussen de ministers is ook heel goed, vinden de beide vice-premiers Borst (D66) en Jorritsma (VVD).

Raymond van den Boogaard en Gretha Pama

Jorritsma's werkkamer op het ministerie van Economische Zaken, een avond kort voor Prinsjesdag. De vice-premier van VVD-huize komt net van het wekelijkse etentje met haar collega-bewindslieden van de VVD en ze spreekt geanimeerd over de achterliggende twee jaar met Paars-II, en over de twee die nog komen. De meer bedachtzaam formulerende Borst, juist terug van een werkreis door Oost-Europa, lijkt niet minder tevreden; onder andere wegens de efficiënte vergadertechniek van Paars-II, waarbij de vroeger in de politiek beruchte nachtvergaderingen hoge uitzondering zijn geworden.

Jorritsma: ,,Het is gewoon geen kabinet van vergadertijgers. De meesten denken toch: we zitten hier om besluiten te nemen en we hoeven niet langer bij elkaar te zitten dan strikt noodzakelijk is. We hebben natuurlijk ook het tij mee: we hoeven niet te bezuinigen. In het vorige kabinet hebben we wel eens langer vergaderd.'' Borst: ,,Wel vaker dan één keer. Ik herinner me nog die andijvie met sudderlapjes.'' Jorritsma: ,,Een keer bij de Indiër.''

Borst: ,,De financiële voorspoed maakt het makkelijker. Als er problemen zijn, masseer je die weg met extra geld.''

Jorritsma: ,,En een helder regeerakkoord helpt ook. Over de opstelling daarvan hebben we de laatste keer lang gedaan, maar het maakt nu de discussie overzichtelijker.'' Borst: ,,En er wordt veel voorvergaderd. Bijvoorbeeld over de biotechnologie. Als je dat zomaar in het kabinet zou gooien, zou je er uren over kunnen praten.''

Jorritsma: ,,We hebben een voorzitter (premier Kok, red.) die graag wil dat ministers ruim voorvergaderen als ze problemen hebben over een onderwerp dat niet de hele ministerraad bij voorbaat interesseert. We doen dat ook meer dan in het begin. Het duurt soms eindeloos lang voordat je een onderwerp op de agenda van de ministerraad op vrijdag kunt krijgen, want dan zijn we er nog niet uit. Dat is soms lastig, maar maakt het vergaderen op vrijdag makkelijker.''

Over medisch-ethische kwesties als late zwangerschapsafbreking of de euthanasiewet, zegt Borst, is bijvoorbeeld in het kabinet lang oriënterend gesproken. ,,Dat loopt ook niet altijd langs partijlijnen. We worden het altijd eens, dat moet ook. Het kabinet is één. Soms loop je naar buiten, nadat we het eens zijn geworden en dan denk je: het kabinetsstandpunt is nu mijn standpunt. En vanuit mijn functie draag ik dat nu uit.''

Jorritsma: ,,En dan kunnen in de Tweede Kamer partijen zich profileren op verschillen. Wíj zijn loyaal aan het kabinet, als dat eenmaal een standpunt heeft.''

Borst: ,,Het valt ook meestal mee. Mijn partij is een middenpartij. Wij zeggen vaak: het heeft voors en tegens en alles afwegend is dit toch wel een aardige lijn.'' Jorritsma: ,,Een compromis kun je heel goed verdedigen.''

Gevraagd waar de vice-premiers in de huidige regeerperiode het meest trots op zijn, noemen beiden het nieuwe belastingstelsel. ,,Breed gedragen, ook door een groot deel van de oppositie, en toch een mooi paars product'', meent Jorritsma. ,,Alle drie de regeringspartijen hebben er iets van zichzelf in zitten: het bevorderen van de arbeidsdeelname, het instandhouden van de hypotheekaftrek voor het eigen huis, vergroening, een verlaging van de tarieven.''

Borst noemt als tweede de ‘versterking van de sociale infrastructuur', ,,en dat is niet zomaar een kreet''. ,,Er is een aparte minister voor het grote-stedenbeleid gekomen, er is extra geld voor uitgetrokken. Onderwijs en zorg horen daar ook bij.''

Kan een paars kabinet de dynamiek in de samenleving beter bijhouden dan de kabinetten zoals we die in Nederland traditioneel kenden met het CDA?
Jorritsma: ,,Ik geloof dat geen enkel kabinet het tempo van de huidige ontwikkelingen echt kan bijhouden. Ik zou het pretentieus vinden te zeggen dat een kabinet met andere partijen het minder goed zou hebben gedaan. Al denk ik wel dat we een progressief kabinet zijn, dus dat we met de tijd meegaan.'' Borst: ,,Over arbeid en zorg durven wij als paarse partijen consequenter na te denken, omdat we niet zo gevangen zitten in de ideologie van het gezin als hoeksteen van de samenleving. Het is ook ervaring. We hebben in een vorige periode goed met elkaar leren werken. Dan kom je in een wat luxere situatie, qua economische groei, en dan kun je tegen elkaar zeggen: hoe kunnen we de fundamenten leggen voor structurele verbeteringen. We proberen dingen dóór te denken, ook zoiets als nieuwe DNA-technieken, en daarbij zijn we geen van drieën geremd door ideologieën. We vinden de twee jaar die ons nog resten wat kort.''

Jorritsma: ,,In een kabinet gaat het niet alleen om de partijpolitiek, het gaat ook om de chemie tussen mensen. Als ik naar het kabinet kijk, zie ik mensen die wel eens een meningsverschil hebben, maar de chemie is bepaald niet slechter dan in het vorige kabinet. En we slagen erin, volgens mij, om de partijen in de Tweede Kamer hun eigen profiel te laten houden. Terwijl we in het kabinet heel goed samenwerken. Het kan niet grenzeloos, want er zijn wel afspraken gemaakt. Maar als iedereen zich daaraan houdt, gaat het prima. En als een partij buiten de boot dreigt te vallen, proberen we die binnen te houden. Dat is trouwens geen gevolg van Paars. Je ziet in het land, en ook elders, dat onder meer als gevolg van de welvaart de opinies dichter bij elkaar zijn gekomen.''

Is het CDA minder modern dan de paarse partijen?
Borst: ,,Er zijn ook in het CDA jonge mannen en vrouwen die willen meebewegen en die niet vinden dat een vrouw fulltime thuis voor de kinderen hoort te zorgen. Maar er is nog wel een sterk conservatieve teneur in de achterban. Je zou nooit een wetsvoorstel over euthanasie met het CDA hebben kunnen maken.''

Jorritsma: ,,Er zijn binnen de CDA-fractie mensen met wie ik prima kan samenwerken. Er zijn er ook van wie ik denk: die standpunten zijn meer van GroenLinks dan van het CDA. Ik denk dat het intern een verdeeld huis is. En dat is jammer, want ik zou het slecht vinden als wij structureel geen keus in coalitiepartners hadden. Het is goed voor een partij om de dreiging te voelen dat je in de oppositie kunt komen. Dat was ook de winst van Paars dat niet langer alleen het CDA een keuze kon maken.''

De kabinetscrisis van vorig jaar, waarbij het kabinet na een korte val weer werd gelijmd, blijkt door de bewindslieden achteraf als de ‘Kleine Crisis' te worden betiteld. Jorritsma: ,,We hebben de Kleine Crisis goed overleefd. Was dat niet gebeurd, dan was er geen Paars meer gekomen. Als je het gesukkel in het eerste jaar overziet... vreemd eigenlijk: het ging niet goed, het was niet leuk ook.''

Borst: ,,Er lagen nog wat onopgeloste dossiers uit de eerste periode, en daardoor kwamen we onszelf weer tegen. Maar achteraf heeft de Kleine Crisis zuiverend gewerkt: nu gaan we niet meer moeilijk doen.''

Jorritsma: ,,Wat ook meespeelde, is dat de machtsverhoudingen veranderd waren. D66 was kleiner geworden, dat was wennen, denk ik.'' Borst: ,,Ja, dat was wennen.''

Jorritsma: ,,En PvdA en VVD waren beide even groot geworden. Dus de één moest zich profileren omdat ze klein waren geworden, de anderen omdat ze bijna even groot waren geworden. Dat maakte het ingewikkeld. Dat Kleine Crisisje (hier lachen beiden: ‘We maken het steeds kleiner') heeft er ook toe geleid dat we tegen elkaar hebben gezegd: zo kan het dus niet.'' Daarna, vertelt Jorritsma, hebben de leden van het kabinet ook meer dingen sociaal met elkaar gedaan. ,,Dat wordt altijd onderschat, het feit dat je buiten je werk om ook dingen moet doen, een dagje zeilen of zo. Daar waren we tot die tijd nog niet aan toegekomen.''

Gevraagd naar wat de bewindslieden voor de resterende twee jaar nog zwaar op de maag ligt, zegt Borst: ,,Wat mij betreft de wachttijden natuurlijk. De spanning tussen vraag en aanbod is echt groot geworden. Daarom heeft het kabinet er nu veel geld voor uitgetrokken.''

Dan komen ze te spreken over ‘inactiviteit in de samenleving'. Jorritsma: ,,Als we erin slagen daar beweging in te krijgen, hebben we als land een grotere arbeidsreserve dan andere landen. Vrouwen, maar ook mensen tussen de 55 en 65, werken bij ons gemiddeld nog altijd minder dan in andere landen. De arbeidstijdverkorting en de VUT zijn indertijd niet ingevoerd om minder te gaan werken, maar om jongeren aan werk te helpen. Dat hoeft nu niet meer. En we zijn ook nog eens allemaal langer fit. Dus dat geeft perspectieven.''

En dan is er het terugdringen van het aantal mensen in de WAO, dat de beide vice-premiers nauw aan het hart blijkt te liggen, maar dat bij coalitiepartner PvdA een heet hangijzer is. Jorritsma: ,,Het is natuurlijk moeilijk, politiek gezien bestaan er verschillen van inzicht over. Eén ding is helder: je moet erbij zijn in het jaar dat mensen nog niet in de WAO zitten. Je moet mensen al in de eerste maanden aan de slag krijgen.''

Borst: ,,We willen ook weten wat we kunnen doen aan psychische arbeidsongeschiktheid. Het is niet goed om tegen iemand te zeggen: ‘Blijf maar thuis', en dat die persoon dan geen behandeling krijgt. Je knapt sneller op van werken dan van achter de geraniums zitten.''

Hoe gevoelig deze materie binnen de coalitie ligt, bleek toen premier Kok onlangs in het openbaar een WRR-rapport van tafel veegde, waarin bepleit werd zieke werknemers zeventig procent van hun salaris uit te betalen in plaats van hun volledige loon, zoals in veel arbeidsovereenkomsten is geregeld. Kok zei na afloop van de ministerraad dat het kabinet ,,geen voornemens of plannen'' heeft om dit idee over te nemen. Jorritsma: ,,Er was bij mijn weten geen kabinetsstandpunt over dat rapport.'' Borst: ,,Laten we nou eens met open blik kijken of er iets aan te doen is.''

De WAO als eind van de paarse idylle en de inzet van de volgende verkiezingen? Jorritsma: ,,Daar is het nog veel te vroeg voor.''