Rijksbegroting 2001

Nieuws

Plannen
per departement

Troonrede

Algemene Beschouwingen

Paars: De tweede helft

Rijksbegroting:
Hoe en wat?

Links

Kamer dwingt kabinet tot méér uitgaven - dat is het beeld. Maar het 'spel' was nauwgezet geregisseerd, met dank aan de bewindslieden op Financiën.

Door onze redacteuren GIJSBERT VAN ES en EGBERT KALSE

DEN HAAG, 22 SEPT. Mooie successen voor de coalitiefracties in de Tweede Kamer, op afstand bezien. Ze hebben, gisteren bij de algemene beschouwingen, nóg meer belastingverlaging afgedwongen bij het kabinet: van 6, 6 naar 7 miljard gulden. Ze hebben nóg meer uitgaven voor zorg, onderwijs en cultuur binnengehaald: 350 miljoen.

Gezinnen met kinderen, automobilisten, scholen in het voortgezet onderwijs, culturele instellingen - her en der in de samenleving mogen de inspanningen van de Kamerfracties in dank worden aanvaard. En de minister van Financiën, hij zag dat het goed was.

Afgezet tegen de complete rijksbegroting heeft de Kamer een bescheiden winst geboekt. Een bedrag van 350 miljoen extra: dat is 0,2 procent van de totale begroting. Het geld lag bovendien 'voor het grijpen'. In het regeerakkoord is een reservepost van jaarlijks 250 miljoen opgenomen, die het kabinet nog niet had aangesproken. Dit geld was dus snel gevonden. De rest komt, via het investeringsfonds FES, uit extra aardgasbaten. De gasbaten rijzen de pan uit door de hoge olieprijs, waaraan de gasprijs is gekoppeld.

Het extra belastingvoordeel voor automobilisten en gezinnen met kinderen zet de begroting van Zalm evenmin op z'n kop. Het bedrag dat Paars-II uittrekt voor lastenverlichting, is de afgelopen twee jaar voortdurend verhoogd. In het regeerakkoord stond eerst een bedrag van 4,25 miljard. In de praktijk zou, op basis van de afgesproken verdeelsleutel voor inkomstenmeevallers, volgend jaar zelfs 8,5 miljard extra te verdelen zijn geweest. De begroting 2001 is daar tussenin uitgekomen: 6,6 miljard. De Kamer mocht deze week nog enkele decimalen verschuiven: naar maximaal 7 miljard.

Kamer dwingt kabinet tot méér - dat is het beeld na twee dagen algemene beschouwingen. In de praktijk loopt de scheidslijn anders. Financieel specialist Crone (PvdA) en staatssecretaris Bos (Financiën, PvdA) hebben in de coalitie krachtig leiding gegeven aan politiek en ambtelijk massage- en rekenwerk om de extra financiele ruimte voor de coalitiefracties maximaal te benutten.

Waren de 'witte strepen' voor het speelveld al van tevoren op het ministerie van Financiën getrokken? Wisten de paarse fracties al vooraf dat ze bij het kabinet met wensen mochten aankomen tot een maximum van 400 miljoen extra belastingverlaging en 350 miljoen aan extra uitgaven?

Minister Zalm wil deze vragen niet beantwoorden. "Dat is het geheim van de smid", zegt hij lachend in de wandelgangen. Maar in de kring van de Kamerfracties valt gedetailleerd te vernemen hoe de 'winst' van de algemene beschouwingen is binnengehaald.

Afgelopen vrijdagavond had Zalm de drie financieel specialisten van de coalitiefracties op zijn departement uitgenodigd. Hij vroeg hun alvast goedkeuring te geven aan een akkoord dat het kabinet de volgende dag met de transportsector zou sluiten over de dieselprijzen. De drie Kamerleden wierpen geen blokkade op, maar zij verlangden wel dat de handreiking aan het wegvervoer niet ten koste zou gaan van de financiële ruimte die de fracties bij de algemene beschouwingen zouden krijgen. Zalm ging akkoord. Hij beloofde de coalitiegenoten dat ze in de Kamer de lastenverlichting tot 7 miljard zouden mogen oprekken.

Afgelopen maandag spraken de drie fractiespecialisten met elkaar om hun wensenlijstjes aan elkaar voor te leggen. Dinsdagmorgen, Prinsjesdag -, minister Zalm was al in jacquet - gingen de drie opnieuw naar Financiën. Twee uur later was alles duidelijk. Behalve de extra lastenverlichting mochten de coalitiefracties nog voor 350 miljoen aan extra uitgaven indienen. Wat restte, was de exacte bestemming van de verworven financiële ruimte. Dinsdagavond kwamen premier Kok, de vice-premiers Borst en Jorritsma, minister Zalm, de fractieleiders en de financieel specialisten in extra 'Torentjes-beraad' bijeen om de wensen van de fracties te bespreken. Aansluitend begonnen twee dagen van gedetailleerd rekenwerk op het ministerie van Financiën om alle wijzigingen binnen het geboden budget te persen. Staatssecretaris Bos, onafscheidelijk van zijn mobiele telefoon, trad op als verbindingsofficier tussen de paarse fractiespecialisten en het departement.

Het rekenwerk op Financiën duurde tot gisteren omstreeks het middaguur. Grootste hobbel vormde het financiële voordeel voor automobilisten. Vooraf stond vast dat er iets moest gebeuren om de stijgende brandstofprijzen te compenseren. Maar de VVD-wens de accijnsverhoging volgend jaar te beperken, stuitte op verzet bij de PvdA en D66. De oplossing werd gevonden in een verlaging van de wegenbelasting met 310 miljoen gulden. Omgerekend iets meer dan 40 gulden per automobilist: "Nog niet eens een halve tank", schamperde GroenLinks-leider Rosenmöller gisteren toen het voorstel in de Kamer werd gelanceerd.

Het spel dat op Prinsjesdag al op de wagen stond, werd gistermiddag en - avond in de Kamer met verve opgevoerd. De paarse fractieleiders confronteerden het kabinet met de ene wens na de andere. Premier Kok zei "goed te hebben geluisterd naar alle argumenten" en bood wat werd gevraagd. De tientallen en honderden miljoenen leken over elkaar heen te buitelen. Melkert trok nog een keer aan de bel door te vragen naar de effecten van de maatregelen op de inkomens van met name de lagere inkomensgroepen. Het enige wat staatssecretaris Bos hoefde te doen was zich vooroverbuigen om de lijstjes met inkomensverbeteringen uit zijn tas te vissen en ze aan de bode te overhandigen ter vermenigvuldiging.