In het debat met de Tweede Kamer, dat plaatsvond naar aanleiding van mijn inmiddels ingewilligde ontslag, op 14 maart, is namens het kabinet door de Minister President gewezen op de moeilijke afweging waarvoor ik stond³. In dit memorabele debat zijn meer opmerkingen en analyses gemaakt, die voor het vervolg op deze brief een bijzondere relevantie hebben. Zonder maar een begin van volledigheid te willen suggereren, wijs ik op de volgende elementen en vraagpunten.

• De door mij als Minister op 2 november 1999 gedane toezegging het t.z.t. te publiceren Rotterdamse rapport te voorzien van een kabinetstandpunt (de Hoop Scheffer);
  
• De beoordeling door de Minister die operationeel met dit dossier is belast, van het onderzoek op vereisten van zorgvuldigheid en proportionaliteit, waarbij rekening wordt gehouden met de omgeving van het bestuur en waarbij voorts wordt vermeden dat op voorhand iemand als aangeklaagde wordt neergezet (Melkert);
  
• De alsmaar voorschrijdende duur van het onderzoek, die de positie van de Minister extra belast, en die zich tijdens het onderzoek ten overstaan van een andere overheid moeilijk kan verdedigen. Na het weerwoord van de ex-Minister kan 'een tweede parlementair debat wenselijk en nodig ( ... ) zijn' (Dijkstal);
  
• De al vanaf het begin van het onderzoek heftige publiciteit kan - afgedacht van de waarheidsvinding - een te grote belasting gaan vormen voor het functioneren van de minister (De Graaf, Van der Vlies, Schutte).

Diezelfde publiciteit was al op 2 november aanleiding voor vragen in de Tweede Kamer (mondeling vragenuur)⁴. In dat (korte) debat is door de Minister van BZK o.m. het volgende naar voren gebracht:

• De toezegging, zijdens de Minister, dat goed zal worden toegezien op de 'deugdelijkheid' van het onderzoek. En voorts: 'ik vertrouw erop dat de onderzoeksopzet getuigt van soliditeit en betrouwbaarheid'. Daarover zal ik de Kamer informeren⁵. De beoordeling daarvan - dus van de onderzoeksopzet - kon toen nog niet plaatsvinden, omdat de COR - bij schrijven van 1-1 l1999 (dat de Kamer bekend is gemaakt) - een onderzoeksopzet in het vooruitzicht stelde (die vervolgens nooit is gekomen!). Daarnaast hield de COR de mogelijkheid open, te rade te gaan bij 'wijze personen'. En tenslotte werd melding gemaakt van het besluit het onderzoek 'aanzienlijk te versnellen', waardoor dit medio december 1999 zou zijn afgerond⁶.

• De toezegging aan de Tweede Kamer dat vanwege mijn 'bijzondere positie' de regering een standpunt zal innemen 'over een aldus veronderstelde en hopelijk deugdelijke rapportage'⁷.

In de tussentijd heb ik sinds de jaarwende op velerlei wijzen - waarover later - mij n bezwaren ingebracht tegen de werkwijze en de onderzoeksopzet - in termen van het gebrek aan rechtstatelijkheid, in termen van eenzijdigheid en partijdigheid. Ik verkeerde echter toen niet meer in de positie van de voor dit domein verantwoordelijke minister, maar deed dat als een wel heel bijzondere particulier, d.w.z. op eigen kracht, op eigen kosten, met zelf gemobiliseerde deskundigheid (advocaat, accountants).

Na mijn aftreden (13/3/2000) heb ik mij enige weken vakantie veroorloofd om vervolgens - bij thuiskomst - studie te maken van de stukken die ná mijn vertrek zijn gepubliceerd. Met dat laatste doel ik op het COR rapport, inclusief de in hetzelfde gedrukte boekwerk opgenomen KPMG-rapportage (15/3/2000), die op 17/3/2000 het licht zag⁸. Een groot deel van deze rapportage heb ik (in deze vorm) niet eerder onder ogen gehad, c.q. kunnen hebben. Daarnaast heb ik kennis genomen van de kilo's materiaal die - na een interventie van topambtenaren bij de Burgemeester (naar verluidt op 21 maart 2000) - de dag vóór het raadsdebat (22/3/2000) aan de openbaarheid is prijsgegeven, en op de valreep tevens voorzien van een haastige - en door haar stelligheid opvallende - additionele rapportage van de COR en KPMG. Dat materiaal dat, aldus de rapportage van de betrokkenen topambtenaren, wel veel is, maar geen staat kan maken op de volledigheid, is met stoom en kokend water aangedragen om de functionaliteit van tientallen reizen van (ex-) bestuurders, inclusief de ex-Burgemeester, aan te tonen.

Voorts heb ik -opnieuw en met meer systematiek - een graaftocht ondernomen in mijn geheugen, alsook een zoektocht naar bescheiden in mijn eigen administratie (thuis), voorzover uiteraard nog aanwezig. Want naarmate de tijd verder weg ligt, is de kans op 'haperingen' in de archieven van geest en materie groter. Dit alles heeft geleid tot de navolgende reconstructie en analyse. Met voorbeelden en correspondentie zal ik mijn betoog toelichten. Daarbij merk ik aanstonds op dat een werkelijke grondige speurtocht naar het materiaal - niet alleen overigens het relevante materiaal dat niet is onderzocht / geraadpleegd, maar ook naar wat de COR/KPMG wél zegt zeer nauwkeurig ('op detailniveau') te hebben bestudeerd - zo veel menskracht vergt dat in redelijkheid niet van mij kan worden verwacht deze te mobiliseren / op te brengen / te financieren. Op mij rust geen onderzoeksplicht, wel, zoals is toegezegd, een verdedigingsplicht.

Ik pleit daarom - gelet op uw verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en deugdelijkheid, alsmede de behoorlijke procesgang ('due process of law') in het openbaar bestuur, en de grote immateriële en materiele schade die mij (en andere ex-bestuurders) is toegebracht voor een deugdelijk, dus onpartijdig onderzoek (naar de werkwijze), dat door het verlangen naar waarheidsvinding wordt geregeerd.

Al vanaf het begin werd het COR onderzoek - mede door de publiciteit die werd gegenereerd - vanwege zijn aanpak in brede kring, kritisch bejegend, waaraan de volgende feiten ten grondslag lagen:

1. Het onderzoek werd in verband gebracht met (vermoedens van) fraude door stadhuismedewerkers⁹ en gevoed door beschuldigingen en geruchten van buitenstaanders die via de pers werden geuit. Al was de COR al sinds september 1996 (!) bezig met het onderzoek naar de bestuurskosten van bestuurders - en daarover kennelijk nog steeds niet had gerapporteerd - leidden bovengenoemde incidenten tot nadere activiteiten van de COR¹⁰.
2. In november koos men - via een schrijven aan ongeveer 27.000 (!) (ex-) ambtenaren - en anderen die op enigerlei gemeentelijke mailingslist stonden - voor een benadering, die inhield dat als men wat te melden had men daartoe was / werd uitgenodigd; als het nodig was kon dat ook anoniem¹¹.
3. De onderzochten / (ex-) bestuurders moesten e.e.a. via de publiciteit vernemen, waarna het door de COR tot vervelens toe gebezigde begrip zorgvuldigheid al vanaf het begin een bijzondere klankkleur mee kreeg. Het is bekend dat toen al door bestuurders (schriftelijk) bezwaren zijn gemaakt tegen deze wijze van bejegening, in het kader van een onderzoek waar personen en belangen in het geding zijn, die ernstig dienen te worden genomen¹².
4. Het uitblijven van een - ook aan het parlement toegezegde - onderzoeksopzet.

Was het voorafgaande al niet voldoende om gerede twijfels te hebben over de degelijkheid en deugdelijkheid van het onderzoek, deze twijfels over het vermogen, c.q. de wil om sturing en richting te geven, werden nog verder gevoed door het - op grond van externe interventie (o.a. in de richting van de Burgemeester) - verschuiven, d.w.z. aanzienlijk naar voren halen van de datum van afronding van het rapport. Deze stuurloosheid van de COR zou zich daarna nog talloze malen herhalen: van een openbare mededeling van de voorzitter van de COR dat medio januari zou worden gerapporteerd, via eind januari, medio februari, eind februari, 2 maart, 10 maart en 17 maart.

Mijn persoonlijke ervaringen zijn - kort samengevat - de volgende:

• Na een eerste, door globaal getinte vragen gekenmerkt, oriënterend beleidsgesprek (23/10/1999), waaruit amper belangstelling (geen kennis, anders had 't niet gevraagd hoeven te worden) voor het beleid en de beleidsomgeving kon worden afgeleid, duurde het meer dan een maand alvorens ik een verslag van dit gesprek mocht ontvangen. Ik noem die termijn, omdat later iedereen - behalve de COR - zich aan de door de COR opgelegde tijdschema's diende te houden. Op dat moment was belangrijker de vaststelling dat het verslag van een opvallende, dus aantoonbare incompetentie getuigt, een ervaring - zo hoorde ik later - die door vele anderen ook was en is opgedaan.
  Ik heb het verslag - waar nodig - herschreven en aangevuld, het aantal oorspronkelijke bladzijden niet overschrijdend, en teruggestuurd¹³. De COR gaat - om voor mij' onbegrijpelijke redenen - op haar strepen staan, en gaat vervolgens niet akkoord met 'mijn' verslag. Vervolgens komen we overeen dat de bandopname van het gesprek - waarover later nog meer - wordt uitgetikt (transcript). Waarom verhaal ik dit?, namelijk omdat deze ervaring duidelijk maakt waarom ik verslagen van de volgende gesprekken - gelet op de kwaliteit en het tijdsbeslag - nooit heb goedgekeurd. Van de gesprekken van de COR met mij bezit ik -als enige - de bandopnames.

• Deze ervaring was voor mij aanleiding om de COR te schrijven dat ik mij - voor het vervolg van het proces - het recht op contra-expertise wenste voor te behouden¹⁴. En om redenen van expertise én om redenen van het groeiende tijdsbeslag dat ik toen al voorzag. Uit dit voorbehoud is voortgevloeid de ondersteuning van de accountants van PricewaterhouseCoopers (PWC) en hun aanwezigheid bij de gesprekken van 26/1 en 28/1.

• Intussen werd het afgesproken gesprek van 14/1/2000 belast met publiciteit vooraf, reden om - na het laten blijken van mijn ergernis over die publiciteit - het gesprek voort te zetten over het beleid, en overigens een afspraak te maken over een vervolg waar concrete casusposities tussen de KPMG-accountants en de PWC-accountants zouden worden gewisseld, in mijn aanwezigheid, en daarvoor ruim de tijd te nemen (bijv. een zaterdag). Ondanks de gegarandeerde beslotenheid van het gesprek van 16/1 (inclusief de locatie), in het KPMG kantoor de Den Haag, bleek - bij vertrek - een viertal journalisten mij op te wachten. Ernstiger was echter het feit dat de volgende dag - op de voorpagina van het Algemeen Dagblad (AD) - een levensgrote foto van mij was afgebeeld, van buiten genomen door lichtelijk opengevouwen lamellen. Bij navraag meldde de heer Ten Wolde RA, dat KPMG de zaal naar buiten hermetisch had afgesloten, maar dat een politicus (bedoeld: een lid van de COR) ongetwijfeld - in samenspraak met de persfotograaf - de lamellen een beslissende 'draai' had gegeven. Deze sfeer beviel mij niet.

• Er ontstaat veel rumoer over het feit dat ik op de hierboven voorziene zaterdag op het laatste moment verstek zou hebben laten gaan. Deze lezing is - voor wie de correspondentie leest¹⁵ - niet juist.
  Omdat ik het destijds niet juist achtte daarover mededelingen naar buiten te doen, weet de COR - die dat wel doet - mij de zwarte piet toe te spelen. Een en ander leidt tot een hectisch verkeer tussen autoriteiten. De Burgemeester wordt op het departement ontboden (25/1) - zo weet collega Van Boxtel mij (achteraf) te melden - en na een pittig gesprek wordt de Burgemeester te verstaan gegeven dat hij tussen de heer Peper en de COR moet bemiddelen, opdat de gesprekken kunnen worden voorgezet. Inmiddels had de Burgemeester al in het openbaar gezegd dat hij mijn opstelling niet juist vindt - of woorden van die strekking -. Hoe hij dat kan beoordelen is mij een raadsel, omdat hij bij voortduring (en nog lang daarna) de innerlijk tegenstrijdige opvatting huldigt dat de COR alles zorgvuldig aanpakt en dat er geen reden is voor bezorgdheid van welke aard dan ook, maar dat hij tegelijkertijd - daarnaar gevraagd - onwetend is over wat de COR inhoudelijk doet.

• Toch moet er - we spreken inmiddels over half januari (12/1) - iets bij de Burgemeester knagen als hij - ten departement aanwezig voor een overleg over de EK 2000 - ongevraagd hulp aanbiedt. Omdat ik niet begreep - en er toen de gelegenheid niet voor was - wat de Burgemeester bedoelde, bleek mij bij telefonische navraag dat hij doelde op materiaal dat ik mogelijk nodig zou hebben in mijn verkeer met de COR. Ik moest van deze als geste bedoelde handreiking - zo zei hij omfloerst - geen melding maken. Er zou iemand worden aangewezen, die als 'ingang' voor de eventuele vragen zou kunnen functioneren¹⁶. Hoewel ik het onderzoek niet heb gestart - en dus ook, ik herhaal, niet onderzoeksplichtig ben - leek het mij nuttig, ter opfrissing van het geheugen, dat mogelijk zou worden aangesproken, via mijn accountants alvast relevant materiaal op te vragen. Ik wist toen nog niet op welk detailniveau de nadere vragen zich zouden ophouden. Op 20 januari (!) gaat er namens mij een brief uit naar de door de Burgemeester en gemeentesecretaris aangewezen functionaris met het verzoek om mij ter beschikking te stellen: de bureau- en persoonlijke agenda's van de (ex-) Burgemeester; besluiten buitenlandse reizen; nota's, factureren, notities van buitenlandse reizen, en accountantsrapportages waaruit blijkt waar de kosten van de (ex-) Burgemeester zijn geboekt. Het was mij kennelijk toen al duidelijk dat de COR slechts interesse had in reizen en externe relaties, en de daarmee verbonden kosten. Al op 21 januari (!) komt er een schrijven binnen waaruit blijkt dat op de vragen niet kan worden ingegaan omdat ze te algemeen (sic!) zijn. Alsof ik geïnteresseerd zou zijn in documenten die op anderen betrekking zouden hebben. Voorts wordt opgemerkt: 'Bovendien zijn de door u opgevraagde documenten voor een zeer groot gedeelte in handen van de COR en niet in mijn bezit'¹⁷¹⁸
  Dit was het roemloze einde van mijn poging mij enigszins solide voor te bereiden op de komende gesprekken, nu de COR systematisch weigerde tijdig materiaal en vragen ter beschikking te stellen.

• Er is vervolgens - in diezelfde maand januari - een correspondentie met de COR ontstaan over de noodzaak voor en het recht van de ondervraagde bestuurder (die immers het object van onderzoek is) om tijdig de beschikking te krijgen over het (achterliggend) materiaal, waarop het onderzoek, c.q. de ondervraging betrekking heeft. In elke normale procesgang moet aan deze eis worden voldaan; nochtans weigert de COR systematisch elke inzage en beschikbaarheid vooraf, op gronden die niet verdedigbaar zijn en die dus alsnog, o.m. vanuit bestuurlijk-juridische invalshoek, aan de kaak moet worden gesteld. Dan heb ik het niet eens over voor de hand liggende fatsoensnormen.

• Inmiddels had ik besloten mij - zonder mij dus te kunnen voorbereiden - te doen ondervragen, in aanwezigheid van mijn accountants, gedurende een tweetal sessies (26/1, 28/1) van in totaal ongeveer 5 uur, over een menigte aan detailvragen, die in de tijd soms ver terug lagen. Conform de afspraken heb ik - naar beste vermogen en herinnering - geantwoord - met de toezegging dat ter plekke niet beantwoorde vragen daarna aan mijn accountants te hand te stellen, inclusief de door KPMG te overhandigen bescheiden. In de daarop volgende dagen is - voor zover de tijd dat toeliet - gewerkt aan de antwoorden¹⁹. Omdat toen al wel erg duidelijk werd dat er geen enkele belangstelling bestond voor de beleidskaders, -stukken en -documenten die ten grondslag zouden liggen aan bepaalde activiteiten c.q. uitgaven (de zgn. functionaliteit), is in de beantwoording van PWC getracht die kaders wel aan te reiken, dan wel de zoekrichting aan te geven waar die (beleids-) documenten gevonden zouden kunnen worden. Daar is - naar later zou blijken - niets mee gedaan. Dat betekent dat - tot op de dag van vandaag - het grootste deel van dat werk nog moet beginnen. Vaststaat dat - bij een adequate archivering - deze stukken zonder enige twijfel boven water zijn te halen. Ik zie dan nog maar even af - waarover later uitvoeriger - van de al eerder genoemde beleidsstukken van directeuren van gemeentelijke diensten, al maken zij dit majeure falen in al zijn schrilheid duidelijk.

• Intussen ligt op 25 februari een concept-rapportage van KPMG voor, die voor veel correspondentie en commotie zorg draagt (bepaald ook bij vele andere bestuurders), omdat daaruit een aantal ernstige conclusies moet worden getrokken.
  1. Door de hele concept-rapportage heen wemelt het - bladzijde voor bladzijde (bij bestuurders) - van de kwalificatie niet rechtmatig, waaruit de eenzijdige, eendimensionale en partijdige invalshoek blijkt waarmee men te werk is gegaan. De politici (COR) hebben hierop kennelijk - tot op dat moment - geen enkele invloed, c.q. hebben het zo gewild, maar zijn in ieder geval voluit (mede)verantwoordelijk. De evidentie dat het om méér moet gaan dan boekhoudkundig accountantsonderzoek, is kennelijk niet doorgedrongen. Ernstig is ook dat een definitie van niet-rechtmatig wordt gehanteerd die zo bijzonder is, dat zij geen grond vindt in de daarvoor toepasselijke regelgeving²⁰. Hiermee is (de kwaliteit van de) professionaliteit van KPMG in het geding gekomen.
  2. In brieven vanuit de advocatuur moet worden duidelijk gemaakt dat handhaving van gemelde kwalificatie rechtens niet houdbaar is en tot ernstige gevolgen aanleiding zal geven.²¹

• In minder dan een week - tussen 2 en 7 maart - wordt het leerstuk van de niet-rechtmatigheid door KPMG ten grave gedragen. Over professionaliteit gesproken! Onder de dreiging van op voorhand te verliezen rechtsgedingen - en de daarmee verband houdende omvangrijke schadeclaims - wordt door de top van KPMG - zo weet ik - ingegrepen ('zij zijn tot de orde geroepen') in het Rotterdamse team. Dit verklaart ook - zo valt achteraf (na publicatie op 17/2) te reconstrueren - de noodzaak van een snelle paradigma-wisseling: van niet-rechtmatig naar (vraagtekens bij) de functionaliteit. En omdat de focus niet op het onderzoek naar de functionaliteit was gericht - voor een dergelijk onderzoek zijn accountants immers ook niet toegerust; daarvoor zijn andere deskundigheden (bestuursrecht, bestuurskunde, economie) nodig, waarin niet is voorzien door de COR - ontstaan hierover vlak voor en tijdens de Raadsvergadering van 23/3 grote moeilijkheden, waarover later.

• De COR en KPMG suggereren in hun rapportage dat er voluit ruimte is gegeven voor het beginsel van hoor- en wederhoor. Dit is een opvatting die strijdig is met de feiten. zoals daar zijn:
  
  a. geen(tijdige) toegang tot het (volledige) materiaal dat op de betrokken bestuurder(s)van toepassing is;
  
  b. de daarnaast wel heel korte - en op zéér korte termijn eenzijdig aangekondigde - tijd die er voor de wél door de COR/KPMG aangereikte stukken beschikbaar was.
  
  c. de nauwelijks aanwezige bereidheid om - vanuit beginselen van behoorlijk bestuur en goede trouw - recht te doen aan de door mij terzake uitgedragen opmerkingen, overwegingen en feiten, zoals die in de gesprekken naar voren zijn gebracht en aanvullend in de PWC-rapportages zijn terug te vinden. Aanstonds zo leert ook de ervaring van andere bestuurders - verspreidde men de geur dat men in de persoon van bestuurders met verdachten te maken had, die confronterend tegemoet moesten worden getreden. Opvallend is ook dat de politici, d.w.z. de leden van de COR, de verhoren overlaten aan de accountants, een enkele tussenopmerking daargelaten.

  De dag van en de dagen na de publicatie van de COR en KPMG rapportage (17 maart) - ik was inmiddels afgetreden en op vakantie - ontstaat er niet alleen opnieuw veel publiciteit, maar ook veel onvrede bij ex-bestuurders en - naar ik heb begrepen - zittende wethouders, omdat veel van wat eerder is ingebracht bij COR/KPMG - het verhaal wordt eentonig - niet of nauwelijks in de eindrapportage is terug te vinden. Daarbij valt op de aanzienlijke discrepantie - in toonzetting en gebruikte bewoordingen - tussen het veel voorzichtiger politieke oordeel van de COR en dat van KPMG. Dat neemt niet weg dat, naar mijn verwachting, zal blijken dat bij een gedegen onderzoek - waarvoor ik hier een pleidooi houd - ook veel conclusies van de COR, naar de feiten én politiek-bestuurlijk en bestuursrechtelijk beoordeeld, niet houdbaar zullen zijn.

Terug naar de commotie rond het rapport. De (ex-) bestuurders komen in dat weekend in het geweer - via brieven aan de Gemeenteraad (die op 23/3 over het Rapport vergadert) en ongetwijfeld contacten met gemeentelijke diensten - om zich te weer te stellen tegen de onjuiste, c.q. onvolledige weergave van hun activiteiten. Inmiddels heeft een aantal topambtenaren - op dinsdag 21 maart, zo is mij gemeld - belet gevraagd bij de Burgemeester. Naast hun eigen verwondering en verontwaardiging over de gebrekkige, dan wel ontbrekende rapportage - voor hen ook een ethisch dilemma van de eerste orde - dringen zij er op aan alsnog de belangrijke aanvullende rapportage (die inmiddels, op de meest korte termijn, is gemaakt c.q. in voorbereiding is, naar de gemeenteraad te sturen. Dit verzoek wordt gehonoreerd en leidt er toe dat alsnog - op 22 maart! - kilo's materiaal naar de gemeenteraad wordt gezonden. De directeuren merken op dat - gezien de wel erg korte tijd die beschikbaar was - het materiaal zeker niet volledig is, dus aangevuld kan en moet worden, en ook overigens de informatie soms (te) summier is.

• Ondanks het feit dat in een (tweetal) aanvullende rapportage(s) van de COR en KPMG tientallen reizen - en ook nog wat ander 'ongemak' - alsnog functioneel moeten worden verklaard, worden de inmiddels betrokken stellingen niet verlaten. Het is derhalve een gotspe om te moeten lezen dat zowel de COR als KPMG - terwijl hun rapportage voor een groot deel onderuit wordt gehaald - meent dat er aan de conclusies niet getornd hoeft te worden. De blik op oneindig, de vreugde van het 'succes' en de eenheid mocht immers niet op het laatste moment worden verstoord. De werkwijze die eenmaal is gekozen, en die inmiddels al enkele miljoenen accountantskosten had veroorzaakt - mocht hoe dan ook niet betwist worden. De directeuren tonen immers met materiaal glashard en glashelder aan dat de COR het gat dat door de paradigma-wisseling van niet-rechtmatig naar functionaliteit ontstond niet op zo'n korte termijn (dus nog vóór het Raadsdebat) meer kon worden gedicht. Intussen worden de ex-bestuurders en ambtelijke medewerkers - zowel in de stukken van de COR, van KPMG als in het Raadsdebat harde verwijten gemaakt dat zij nu pas met stukken zijn gekomen. Er vallen woorden als: 'samenzwering tussen ex-bestuurders en directeuren van diensten'; 'obstructie' door ambtenaren en minachting van de raad en de commissie (COR). Dit muisje zal nog een staartje krijgen, omdat de Raad - onder dreiging van een motie - het College de toezegging ontlokt met de betreffende topambtenaren een hartig woordje te wisselen.

• Dat gebeurt op 11 april. En inderdaad - zo is mij uit dat overleg geworden - het gaat er hard aan toe, maar dan wel de andere kant uit. Het college neemt - met een voorschot op een discussie in de commissie ABZ, eventueel de Gemeenteraad - de gebezigde beschuldigingen (zware termen) terug. Erkend wordt in dat gesprek dat de directeuren geen onderzoeksplicht hadden, anders dan na een vraag van de COR. Niet zonder reden - zie het voorafgaande -wordt het materiaal waarover zo veel commotie ontstond nu weer gebagatelliseerd in zijn betekenis! Intussen wordt opnieuw de absurde stelling betrokken dat de (ex-) bestuurders wél een onderzoeksplicht hebben. En dat het toch uiteindelijk gaat - zo zegt men weer in die kleine kring - om de rechtmatigheid van de uitgaven (vlg. ook brief aan ABZ). In die brief aan de commissie ABZ probeert men - in zalvende en bezwerende bewoordingen - het conflict toe te dekken, c.q. te begraven²². Met zinsneden als dat 'de kous af is'; een streep zetten onder deze kwestie en de zaak 'als afgedaan' beschouwen, wenst men de gelederen te sluiten en de doofput van een onbeweeglijk deksel te voorzien. Ik begrijp dat tegen de achtergrond van wat - ondanks de fictie van de beleden openheid en openbaarheid - allemaal verscholen is gebleven. Een zittende wethouder stelde onlangs dat deze crisis met de ambtelijke top snel moest worden bezworen omdat 'de stad op de rand van een bestuurlijke chaos verkeert'.

• Na grondige lezing van de stukken - en niet herhalend wat ik al over de werkwijze van de COR/KPMG heb gezegd - kom ik, aanvullend, nog tot de volgende methodische methodologische bedenkingen over voormelde rapportage.

1. Ik betwist dat de herhaaldelijk voorkomende opmerkingen dat men geen stukken heeft kunnen vinden om de functionaliteit, c.q. legitimiteit van bepaalde activiteiten / handelingen uitgaven vast te stellen, juist is. En overigens: waar dat in een enkel geval wel het geval zou zijn, is daarmee niet automatisch vastgesteld dat er sprake is van niet-functionaliteit. Maar: onder het beding van een goede archivering, zijn activiteiten altijd terug te vinden in schriftelijke documenten. Van reizen wordt bijv. altijd in enigerlei legitiem kader mededeling gedaan, c.q. instemming gevraagd. Met voldoende bestuurskundige en bestuursrechtelijke speurzin en de inzet van enige mankracht is e.e.a. op betrekkelijk korte termijn precies te achterhalen. Waarom ik voorts - naast deze opvallende leemten in de aanpak van COR/KPMG - twijfel aan de precisie van hun aanpak en dus de bevinding, is de ervaring met enkele casusposities waarbij de stukken (inclusief 'de bonnetjes') bij enige bestudering direct uitsluitsel hadden kunnen geven, waarbij dan overigens een verdachtmakende vraagstelling (en rapportage) achterwege had kunnen blijven²³.

2. Er wordt géén verslag gedaan, c.q. een inventarisatie gegeven van de gesprekken die -afgezien van de (ex-) bestuurders en de (ex-) gemeentesecretaris - met andere geïnterviewden zijn gehouden²⁴. Wie hebben zich gemeld? Wie zijn genoemd? Wie zijn ontvangen, c.q. uitgenodigd, en wie niet en waarom? Misschien nog zonder namen te geven: wat was hun positie, 'wel of geen ambtenaar? Hoe lang is met hen gesproken, wat waren - eventueel geanonimiseerd - de belangrijkste bevindingen? En zijn er nog andere bronnen die vermelding verdienen? Gelet op de ongewone aanpak (27.000 brieven), dient hierover zeker solide en eerlijke verantwoording te worden afgelegd. Deze is nu - op een ontoelaatbare wijze - uiterst gebrekkig en onvolledig.

3. Er is een niet te verdedigen selectieve openbaarheid toegepast. Met allerlei mensen -waaronder het meest relevant, naar ik aanneem: de bestuurders - is gesproken. Waarom uit deze gesprekken met de (ex-) bestuurders, die immers benaderd zijn vanuit een eerdere verantwoordelijkheid in een openbaar ambt, wel selectief informatie aan de openbaarheid wordt prijs gegeven door de COR/KPMG rapportage en niet het gehele, nota bene door de (meeste) gesprekspartners goedgekeurde, gespreksverslag wordt gepubliceerd, is niet te billijken Juist wanneer de verslagen door betrokkenen zijn goedgekeurd zie ik niet in waarom (niet alsnog) tot integrale publicatie ervan kan worden overgegaan. Daardoor ontstaat immers een volledig beeld van het gewisselde tussen COR/KPMG en de geïnterviewde bestuurder(s). Ook wordt de context van (de inhoud van) het gesprek duidelijker. Wat is de status van de opmerkingen? De verslagen maken deel uit van de werkdossiers van KPMG! Wie is eigenlijk eigenaar? En waarom zijn de bandopnames van de gesprekken die de (letterlijke) grondslag vormden voor de verslagen 'vernietigd' (sic!)²⁵. Waarom horen die banden dan niet tot de werkdossiers van KPMG? Ik heb er drie en zij zijn zo 'klein' dat er geen kostbare bewaarruimte voor nodig is. Conclusie: alsnog openbaarheid voor het verkrijgen van een preciezer en vollediger beeld van de werkwijze en de inhoud.

4. Eerlijke en zo volledig mogelijke verslaglegging houdt ook in dat gewag wordt gemaakt van de correspondentie met de ex-bestuurders die tijdens het proces is gewisseld. Gelet op het belang van het onderzoek en de belangen van de personen die in het geding zijn, had het minimaal van respect en hoffelijkheid getuigd wanneer de belangrijkste punten van discussie, van verschil in inzicht en opvatting op enigerlei wijze voluit in de COR/KPMG rapportage tot uitdrukking waren gekomen.
   De inzichten en bezwaren die zijn gewisseld, zo blijkt o.m. uit de correspondentie, waren niet van een aard dat daaraan gemakkelijk kon en moest worden voorbijgegaan. Ook hier is van belang - voor nader onderzoek - de betreffende (volledige) correspondentie de kans te geven het licht van de openbaarheid te aanschouwen. Ik herhaal: het betrof hier een onderzoek naar de gedragingen van mensen die met een openbaar ambt waren/zijn bekleed. En daarbij past - de te motiveren uitzonderingen daargelaten - het beginsel van de openbaarheid. In diezelfde openbaarheid moet ik mij nu verdedigen op grond van een eenzijdige, zéér onvolledige benadering, met de daarbij opgetreden buitengewone negatieve beeldvorming. Ik merk tenslotte op dat uw ambtsvoorganger, verantwoordelijk voor dit dossier, door het toezenden van afschriften van opgemelde correspondentie (soms ook direct aan hem gerichte correspondentie) betreffende de zorgen over de aard en kwaliteit van de werkwijze van de COR/KPMG - tijdens het proces - naar vermogen op de hoogte is gesteld, uiteraard nog afgezien van zijn eigen bevoegdheid om zich op de hoogte te (laten) stellen.

Na enige weken van reflectie, na een hernieuwde mobilisatie van het geheugen, een zoektocht - zij het bescheiden - naar stukken en de bestudering van de COR/KPMG rapportage en de - na publicatie van genoemd rapport aangedragen - macht aan nieuwe gegevens van topambtenaren en bestuurders, kom ik tot de volgende bevindingen. Daarbij past de kanttekening - om redenen die al zijn aangegeven (o.a. mankracht) - dat hier van volledigheid in de verste verte geen sprake kan zijn. De voorbeelden zijn slechts genoemd om duidelijk te maken - soms zelfs binnen de beperkte invalshoek van het COR-rapport - hoe onzorgvuldig, hoe weinig precies en, gelet op de belangen die in het geding zijn/waren, gewetensvol de COR te werk is gegaan. En zij sluiten aan, c.q. zijn aanvullend op 27 bladzijden rapportage die namens mij door PricewaterhouseCoopers is ingebracht.