Dossier Oost-Timor

Nieuws

VN-Interventie

Crisis

Achtergrond

Links

Het Indonesisch leger wil van Oost-Timor een afschrikwekkend voorbeeld maken voor andere regio's met afscheidingsbewegingen.

Door onze correspondent FRANK VERMEULEN

JAKARTA, 9 SEPT. De schokgolf van de crisis in Oost-Timor bereikte gisteren het regeringscentrum in Jakarta. Tijdens een crisisberaad met de legertop, inclusief de chef van de geheime dienst Maulani, de minister van Binnenlandse Zaken Hamid en zijn collega van Buitenlandse Zaken Alatas, zou president Habibie hebben aangeboden zijn functie neer te leggen. De chef-staf van de strijdkrachten en minister van defensie, generaal Wiranto, heeft deze berichten inmiddels tegengesproken.

Inmiddels stapelen aanwijzingen zich op dat aan de basis van de schijnbare anarchie in de omstreden voormalige Portugese kolonie Oost- Timor een operatie ligt van de gezamenlijke Indonesische geheime diensten. De zogenoemde 27ste provincie van Indonesië was sinds de annexatie in 1976 het werkterrein van de geheime dienst, de Satuan Gabungan Intelligen (SGI), een afkorting die daar door het meedogenloze optreden van deze dienst een sinistere klank heeft gekregen.

In feite, zo zeggen onderzoekers in Jakarta, is er in Oost-Timor sprake van een dubbele structuur: de openlijke, en een geheime, die feitelijk de dienst uitmaakt.

Bekend is dat eerder Zackie Makarim, chef van de geheime dienst, door generaal Wiranto naar de provincie is gezonden. Ook de voormalige commandant van het lokaal garnizoen (KODAM) in Jakarta, generaal Syamsuddin, is recentelijk gesignaleerd in de Oost-Timorese hoofdstad Dili. Syamsuddin werd vorig jaar zomer van zijn toenmalige functie als commandant ontheven, nadat hij in verband was gebracht met het doodschieten van studenten van de Trisakti universiteit, wat vorig jaar aanleiding was voor de plunderingen in Jakarta. Korte tijd later zag oud-president Soeharto zich gedwongen om af te treden.

Syamsuddin is sindsdien als 'adviseur' toegevoegd aan de staf van legerleider Wiranto. Toen in mei dit jaar het verzet tegen de centrale regering toenam in de opstandige provincie Atjeh in Noord-Sumatra, werd Syamsuddin erop uitgestuurd om orde op zaken te stellen. Hij arriveerde daar gekleed in burger per militair Hercules troepentransport vliegtuig. Korte tijd na de aankomst van Syamsuddin nam het aantal gewelddadige incidenten in Atjeh sterk toe.

Ordeverstoringen, moorden en pogingen tot sabotage werden door militaire woordvoerders toegeschreven aan de Beweging voor een Vrij Atjeh (GAM). Leden van deze beweging hielden echter vol dat in veel gevallen militairen van de elite eenheid KOPASSUS in burger verantwoordelijk waren voor het geweld. Toenemende protesten in Jakarta leidden er vorige maand toe dat het tegen burgers gerichte geweld in Atjeh werd gematigd: generaal Wiranto gaf bevel aan zijn troepen om zich terug trekken in hun kazernes.

Het lijkt er nu op dat de strijdkrachten zich wilden concentreren op Oost-Timor. Daar tekent zich een zelfde patroon af als in Atjeh, met ooggetuigen die verklaren dat militairen zich in burger mengen onder de pro-Jakartaanse milities. Leden van deze strijdgroepen hebben vaker verklaard te worden betaald voor hun diensten of te handelen onder dwang. De milities zijn in feite weinig meer dan een slecht gecamoufleerde poging van de strijdkrachten om de mythe in stand te houden van een burgeroorlog tussen voor- en tegenstanders van onafhankelijkheid in Oost-Timor. Onder dat voorwendsel heeft het nationale leger (TNI) deze week de staat van beleg uitgeroepen om orde op zaken te stellen.

Het behoud van Oost-Timor, dat in de ogen van de strijdkrachten door Habibie werd verkwanseld, is slechts een motief voor het hardhandige optreden van het leger in dit gebied. De generaals willen kennelijk daarnaast van Oost-Timor een afschrikwekkend voorbeeld maken voor andere gebieden waar afscheidingsbewegingen actief zijn. Het bewaren van de eenheid van de natie is nu eenmaal het belangrijkste geloofsartikel van de Indonesische soldateneed.

Het is de vraag of het ook de bedoeling was van mensen binnen de legertop om zich te ontdoen van president Habibie. Het (katholieke) ochtendblad Kompas maakt vanochtend melding van een bijeenkomst gisteren van generaals in het legerhoofdkwartier in Cilangkap in Zuid-Jakarta en speculeert over een machtsoverdracht aan een driemanschap bestaande uit generaal Wiranto, en de minister van Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken. In ieder geval lijken de auctores intellectualis van het ingrijpen in Oost-Timor zich onvoldoende rekenschap gegeven te hebben van de mogelijke internationale repercussies van dit optreden. Die kunnen variëren van een politiek isolement van Indonesië, tot een financiële boycot of zelfs een militaire interventie door een internationale vredesmacht.