ROTTERDAM, 9 OKT. Dario Fo is wereldberoemd, maar dat maakt hem niet minder onverwacht als winnaar van de Nobelprijs voor literatuur. Hij is bij zijn leven al een legende, maar geen literaire legende. Op podia over de hele wereld kent men hem, als acteur, komiek, regisseur, als ontwerper van decors en kostuums, maar ook en voor alles als consequent auteur van politiek theater. In Nederland werd hij ruim twintig jaar terug algemeen bekend als schrijver van het in de middeleeuwen gesitueerde satirische circus-spel Mistero Buffo (1969) waarmee de Vlaamse groep De Internationale Nieuwe Scene gigantische successen boekte. Een ander in Nederland door velen herinnerd stuk van Fo is de groteske politieke klucht De plotselinge dood van een anarchist (1972). Fo werkte de laatste jaren twee maal zelf ook in Nederland. Op verzoek van De Nederlandse Opera regisseerde hij in 1991 Il Barbiere di Siviglia van Goachino Rossini. Toen men hem weer uitnodigde naar Amsterdam, om te proberen het succes daarvan te evenaren met een tweede Rossini-regie, nu van L'Italiana in Algeri, ging hij daar gretig op in. Een ook toen maakte hij er een feest van, voor het publiek en voor wie met hem werkte. Dat hij zijn regie van deze opera uit 1813 liet drijven op steken onder en boven water naar de politieke aspiraties van de Italiaanse tycoon Berlusconi sprak vanzelf. Fo zoekt altijd naar een manier om de arrogantie van de macht, in het bijzonder van de macht van het Italiaanse establishment, belachelijk te maken en die macht zo veel mogelijk schade toe te brengen, want ,,van veel macht word je dom en drastisch'' zei hij in 1995 in deze krant.

Dario Fo is waarschijnlijk de meest gespeelde toneelschrijver van de wereld. Er is berekend dat zijn stukken sinds 1960 ongeveer 4000 keer geënsceneerd zijn in 70 landen. Toch komt de Nobelprijs voor zijn werk als een verrassing. Niet omdat hij voor alles toneelstukken schreef: in 1969 kreeg Samuel Beckett immers de Nobelprijs voor literatuur, en in 1984 Jaroslav Seifert. Maar de stukken van Fo zijn klaarblijkelijk voor alles bedoeld om op het podium te worden gebracht. Bovendien geeft zijn werk blijk van een niet te bedwingen rebelse, revolutionaire geest. Bekroning daarvan door de als conservatief bekend staande Zweedse Academie zal worden ondergaan als weinig minder dan controversieel.

Dario Fo werd in 1926 geboren in San Giano, een dorp bij het Lago Maggiore, waar hij als kind, zo vertelde hij meermalen, graag en zolang mogelijk luisterde naar de verhalen die rondtrekkende verhalenvertellers ten beste gaven. Hun absurdisme en surrealisme en hun performance die karakters in een flits wist neer te zetten, zou hem blijvend inspireren, net als de manier waarop ze met hun lichaam vertelden, vooral met hun ogen.

Fo's vader, een spoorwegemployé, was een antifacist. Fo hielp hem, een verzetsman in de Tweede Wereldoorlog, met het naar Zwitserland brengen van ontsnapte geailleerde krijgsgevangenen. Het beïnvloedde zijn politieke engagement sterk. Als student in Milaan werd hij communist, nadat hij het werk van Gramsci had gelezen, van Marx en Brecht. Fo studeerde schilderkunst aan de Kunstacademie, volgde colleges over architectuur en aan de technische universiteit, maar werd al snel onweerstaanbaar aangetrokken door het theater.

Toen hij in 1951 Francesca Rame, dochter uit een roemrijk acteursgeslacht, ontmoette lag zijn toekomst in het theater vast. Ze werd zijn levenspartner en inspiratiebron. Fo en Rame maakten altijd politiek-satirisch theater. Ook toen ze gaandeweg de jaren vijftig en zestig allengs sterker onder druk kwamen te staan van de door de Koude Oorlog aangedreven censuur. En nog steeds toen Fo's stukken door de censuur consequent werden teruggebracht tot flarden van het origineel. Zelfs de ontvoering in 1970 van Francesca Rame door een fascistische groepering, waarbij ze werd verkracht en zwaar mishandeld, heeft Fo en zijn vrouw niet tot zwijgen kunnen brengen.

Fo schrijft politiek theater zonder theoretisch te worden. Zijn stukken willen charmeren, zijn geestig en luchtig. ,,Wie zich niet amuseert'', zei hij in het interview met deze krant, ,,zal voor het mooie geen oog hebben, en net zo min zal hij zin hebben om zijn hersens open te stellen.'' Tot ergernis van de Italiaanse autoriteiten werden Fo en Rame dermate succesvol dat ze de populairste talkshow van de Italiaanse televisie mochten presenteren. Fo werd er beroemd met zijn ironische commentaren. Nadat Fo en zijn vrouw verbannen waren van het televisiescherm, keerden ze terug naar het theater. Daar richtten ze in 1968 en met hulp van de Italiaanse communistische partij hun groep Nuovo Scena op en creëerde Fo zijn grootste succes, Mistero Buffo, op basis van zijn grote liefde, de klassieke Italiaanse Commedia dell'arte. Fo maakt tot op de dag van vandaag de politieke bombast en machtswellust belachelijk in zijn stukken. Zelfs de hartaanval van vorig jaar heeft hem niet het zwijgen kunnen opleggen.

(NRC Handelsblad, 9 oktober 1997)