Dossier Val Milosevic

Nieuws

Achtergrond verzet

Hoofdrolspelers

Emotieloze ‘Kleine Lenin'

Door onze correspondent YAEL VINCKX
SKOPJE, 7 OKT. Waar ging het mis met Slobodan Milosevic, de Laatste Dictator van Europa, de Slager van de Balkan, de Baby Face Killer? Misschien is hij uiteindelijk zelf in zijn zorgvuldig gecultiveerde grootheidswaanzin gaan geloven. Afgelopen zomer veranderde hij de constitutie. Hij geloofde werkelijk nog minimaal twee termijnen te zullen aanblijven als president van Joegoslavië. Hij had niet gerekend op een verenigde oppositie en een populaire, nationalistische tegenstander zoals Vojislav Kostunica, op wie zijn propagandamachine geen vat heeft kunnen krijgen.

(Foto AP)

Milosevic leek geobsedeerd door slechts één ding: aan de macht blijven. Een deel van het Servische volk is lang achter hem blijven staan, gehersenspoeld door de meester–manipulator. Hij zette de media naar zijn hand en bracht ze ertoe de meest bizarre complottheorieën uit te zenden. Maar uiteindelijk heeft hij het Servische volk onderschat. Een voorbeeld: zijn verklaring over de vier Nederlanders, nog altijd gevangen in Belgrado, die hem in een skibox willen ontvoeren of zijn hoofd willen afhakken en in een

doos naar de Amerikaanse president Bill Clinton willen sturen, ging zelfs de ongeletterde Servische boer te ver. Slobodan Milosevic (1941) werd geboren in het provinciestadje Pozarevac. Zijn moeder werd na de oorlog lid van de communistische partij, zijn vader, een Montenegrijnse pope, weigerde. De eer van de familie werd gered door zijn oom, generaal Milislav Kojensic, een held onder de partizanen en na de Tweede Wereldoorlog een van Tito's belangrijkste adviseurs.

Oom Milislav bezoedelde de naam van de familie in 1948, na de ideologische breuk tussen Joegoslavië en Rusland. De overtuigde aanhanger van het stalinisme schoot zichzelf door het hoofd. De gebeurtenis heeft Milosevic getekend, zeggen zijn kennissen. Zijn vader verliet twee jaar later het gezin. Hij keerde terug naar Montenegro om Russische les te geven. De schaamte was groot. Slobodan werd een in zichzelf gekeerde jongen, zeggen zijn klasgenoten, een loner.

Op de middelbare school ontmoette hij Mirjana Markovic. Zijn eerste liefde – en zijn enige, menen velen. Mirjana kreeg een onuitwisbare invloed op haar man en zijn politieke beslissingen. Ze is een sterke vrouw, met extreme ideeën en onwrikbare opvattingen over de rol van Servië.

Milosevic studeerde rechten, waarvan hij later profijt trok. De stroom onderhandelaren, die poogden de vrede te bewerkstelligen in Milosevic' vele oorlogen, staan versteld van zijn vermogen om snel juridische documenten te doorgronden die in het Engels zijn gesteld. ,,Het maakt hem tot een gevaarlijk onderhandelaar'', aldus Richard Holbrooke, de architect van het akkoord van Dayton. Die overeenkomst bracht een einde aan de oorlog in Bosnië. ,,Hij weet op het eerste gezicht onbeduidende woorden en frasen in een document te brengen'', aldus Holbrooke. Die woorden bleken vervolgens een bom te zijn onder het hele akkoord.

Op de universiteit ontpopte Milosevic zich tot een actief lid van de Communistische Partij. Zijn klasgenoten noemden hem, ietwat spottend, Kleine Lenin. Hij leek, toen al, onaanraakbaar en emotieloos. De zelfmoord van zijn vader, in 1962, verwerkte hij schijnbaar moeiteloos. Tien jaar hing zijn moeder zich op. Daaraan wordt hij tot vandaag de dag herinnerd door de spreekkoren van de demonstranten: ,,Milosevic, red Servië en hang jezelf op!''

Op de universiteit had Milosevic weinig vrienden, afgezien van Ivan Stambolic. Deze was al opgeklommen in de Communistische Partij. Stambolic hielp jarenlang Milosevic van de ene naar de andere belangrijke functie – eerst werd hij op voordracht van Stambolic lid van de uitvoerende raad van de Servische Communistische Partij, later werd hij op diens voordracht benoemd tot partijchef.

Op een dag in 1987 bracht Milosevic een bezoek aan de Serviërs in de Servische provincie Kosovo. Hier rook hij de geur van het succes voor het eerst. Op de kale vlakte van Kosovo Polje werd hij voor het eerst toegejuicht. ,,Slobo Slobo Slobo'', klonk het. Enkele minuten daarvoor had hij zijn legendarische uitspraak gedaan: ,,Niemand zal jullie ooit nog durven slaan.''

De Kosovo-Serviërs juichten. Ze voelden zich al jaren machteloos ten aanzien van de Albanese meerderheid in Kosovo. Maar onder kameraad Tito mochten ze die nationalistische kaart niet spelen. In Joegoslavië was iedereen gelijk. Nu stond er een beetje saaie man voor hen. En die vertelde hun dat niemand de Serviërs ooit zal aanraken. Het was het begin van een andere Milosevic dan de grijze apparatsjik die hij tot dan toe was: een oorlogszuchtig nationalist, een hardvochtige man met weinig vrienden en veel vijanden, een geniale tacticus.

In Kosovo Polje speelt Milosevic voor het publiek van Kosovo-Serviërs voor het eerst openlijk de nationalistische kaart. De communist en anti-nationalist Stambolic was niet meer bruikbaar: hij werd als oud vuil in de hoek gesmeten.

Milosevic veranderde. Hij werd een nationalist die iedereen gebruikte en misbruikte. De Bosnisch-Servische leider Radovan Karadzic en zijn generaal Ratko Mladic, beiden aanhangers van de Groot-Servië-gedachte, maakten dat mee.

Karadzic en Mladic voerden oorlog in Bosnië tegen de Bosnische moslims en tegen de Bosnische Kroaten. Ze dachten daarbij de steun van Milosevic te hebben, maar deze liet hen op het cruciale moment vallen. Hij onderhandelde namens de twee mannen over het Akkoord van Dayton en stemde in met een Servische Republiek binnen het nieuwe, onafhankelijke Bosnië-Herzegovina. Tegenover de Amerikaanse onderhandelaar Holbrooke was hij ongekend hard over Karadzic en Mladic. ,,Vrienden?'', zei hij hatelijk. ,,Het zijn geen vrienden. Het zijn zelfs geen collega's. Het is verschrikkelijk om alleen met hen in dezelfde kamer te zitten. They are shit.''

Binnen Servië voerde Milosevic een schrikbewind. Samenzwering, verraad en geweld waren tot dusverre zijn methoden. Hij liet de politie, zijn lievelingen, menig demonstratie uit elkaar slaan. Hij ontsloeg en benoemde mensen aan de lopende band en omringde zich uiteindelijk met een kleine groep getrouwen die onlosmakelijk aan hem zijn verbonden. Sommigen zijn gecorrumpeerd en hebben zich verrijkt onder het toeziend oog van Milosevic. Anderen worden, net als de president zelf, door het Joegoslavië-tribunaal gezocht wegens oorlogsmisdaden. De Servische oppositie was ook zwak. Met succes wist Milosevic in te spelen op de machtshonger van zijn opposanten. Zijn verdeel-en-heers politiek is berucht. Oppositieleider Vuk Draskovic was een voorbeeld. Eind jaren negentig groeide zijn populariteit onder het Servische volk hard. Milosevic speelde in op de Draskovic' ijdelheid door hem een mooie functie in de regering aan te bieden. Weer een tegenstander in de kiem gesmoord.

Maar een gelukkig, zorgeloos leven leidde Milosevic niet. Zijn wantrouwen nam legendarische vormen aan. Bij de vredesonderhandelingen, over Kroatië, over Bosnië, over Kosovo, zaten slechts twee tot drie vertrouwelingen aan. Eigenlijk vertrouwde hij alleen zijn vrouw. Na de aanklacht van het Joegoslavië-tribunaal vorig jaar zomer wegens oorlogsmisdaden in Kosovo sliep hij iedere avond in een ander bed, in een ander huis. De toekomst van Joegoslavië kon hem toen al niets meer schelen.