Cahier Koninkrijksrelatie

Door onze redacteur MARGRIET OOSTVEEN
WILLEMSTAD, 19 NOV. Jarenlang werden mensenrechten in de overvolle Curaçaose gevangenis Koraal Specht genegeerd. Na lang aarzelen geeft de nieuwe minister voor het eerst toegang. Over ratten, mishandelingen en beloften.

De Koraal Specht gevangenis op Curaçao. (Foto Catrien Ariëns)

Advocaat E. Sulvaran had in zijn kantoor in Willemstad een plattegrond van de Curaçaose gevangenis Koraal Specht meegegeven. ,,Zorg dat u alles ziet', had hij gewezen. ,,Ik kan zelf niet overal komen.'

Sulvaran had foto's laten zien van zijn clienten in de gevangenis. Door artsen gemaakt ,,nadat de soultrain was langsgeweest': veertig agenten van de oproerpolitie, op 14 juli vorig jaar. Het was niet de eerste keer en zou later ook weer gebeuren. Eerst boeiden ze de gedetineerden met de handen op de rug. Toen vormden ze zelf twee rijen. De gevangenen daartussen, en rennen maar. Op de foto's het effect van veertig gummiknuppels: mannen vol strepen. Daar is hun huid opengebarsten.

Hoe leef je met ruim 500 gedetineerden in een oude gevangenis die voor 200 personen is gebouwd? Om negen uur in de ochtend gaat de stalen toegangspoort open. Uit de gevangeniskapel klinkt gezang. Door Gang Zuid slenteren gedetineerden wier straf er bijna opzit. In beige hemden waarop P.R.I.S.O.N. staat.

De Antilliaanse minister van justitie, Rutsel Martha, kon er bij zijn aantreden dit voorjaar meteen zijn tanden inzetten. Irritatiefactor nummer een als het om de Nederlands-Antilliaanse betrekkingen gaat: Koraal Specht, verwaarloosd door Martha's voorgangers, waar het met de mensenrechten al jaren niet te nauw wordt genomen. Meermalen dreigde Nederland de bewindvoering over te zullen nemen.

Achter de tralies van Gang Zuid liggen vijf binnenplaatsen in de open lucht. Ieder met twee hoge muren met wachttorens en aan de andere kant rijen tralies: twee hoog cellen. Ze zijn zo'n 2 bij 4 meter tot circa 5 bij 7 meter groot. De meeste gedetineerden slapen met vier, zes, negen personen in een cel. Een plank als bed, een vieze matras, wat losse vodden bij wijze van laken. Mannen liggen zich drie-hoog opgestapeld te vervelen. Zes handen die bij binnenkomst van de cel even sloom wuiven. De zure lucht is om te kokhalzen.

,,Ziet u, al jaren is de Nederlandse pers geweerd.' Tijdens lange, verkennende gesprekken had Martha testjes gedaan. (,,Schrikt u snel? Vindt u Nederlandse gevangenissen de norm en waarom?'). Martha had de situatie in Koraal Specht ,,buitengewoon fout' genoemd. Maar hoe die op te lossen, dat was wat anders. Nederland wil voor honderd miloen een geheel nieuwe gevangenis financieren. Hon-derd miljoen! Het Antilliaanse begrotingstekort is 64 miljoen. En op Curaçao zeggen ze: Koraal Specht? Geef mij eerst werk en geld.

Uiteindelijk had een van Martha's ambtenaren gebeld. ,,Hij heeft tot openheid besloten. Eind januari mogen Nederlandse journalisten naar binnen.' Dan komt ook de anti-martelingscommissie van de Raad voor Europa op zijn uitnodiging naar Koraal Specht. ,,Vooruit dan maar. U mag, zogezegd, alvast als proefkonijn.'

Achterin de cellen zijn hurk-wc's en kranen zonder water. Overal sjouwen gevangenen nog met emmers. Een nieuwe watervoorziening is inmiddels aangelegd, buiten de muren staat een glanzende tank. Binnen een paar weken moet hij werken. Op de meeste afdelingen mogen gevangenen overdag de plaats op. Kleren wassen, rondhangen voor een televisie. In het midden van sommige binnenplaatsen staat een eenzaam paar sportschoenen. Die zijn van de gevangene aan de top van de hierarchie. Kwestie van territoriumafbakening.

Hier en daar wordt domino gespeeld. Harde klappen van de stenen op tafeltjes, schetterende radio's, geschreeuw. Wie gek wordt van de kakofonie mag soms tijdelijk in een eenpersoonscel. Zoals Giovanni (21) op de stille observatieafdeling. Hij zit voor roofmoord en sinds kort hoort hij stemmen in zijn hoofd. ,,Ik ben moe van de straf', zegt hij traag door de tranquillizers. ,,De gouverneur moet me gratie geven.' Hij laat zijn rug nog even zien: de striemen van de soultrain.

Begin deze maand nog sloegen gevangenen drie bewaarders in elkaar en even dreigde er een staking. Vorig jaar augustus kwamen de gevangenen in opstand. Cellen werden kort en klein geslagen en de bewaarders lieten zich dagen niet zien. Een gevangene moest naar het ziekenhuis, nadat een celgenoot hem had proberen te scalperen. In februari van dit jaar viel een dode. Een gevangene werd om een uur 's nachts door vijf gedetineerden met beddenpoten bewerkt. Pas na een half uur wist de enige bewaarder die op de afdeling aanwezig was versterking te krijgen. Toen was het te laat. Op de foto uit het mortuarium die advocaat Sulvaran had laten zien stond een bebloed hoofd met diepe deuken.

,,Ik was erbij', zegt bewaarder Edson Ignecia. Een gouden tand met een hartje in zijn mond. Hij is enorm. Maar niet groot genoeg om in zijn eentje de negentig zwaarste criminelen op de strafafdeling aan te kunnen. Pas drie maanden geleden hebben de cipiers op iedere binnenplaats eigenhandig een getraliede kooi gebouwd. ,,Haha!', buldert Ignecia. ,,Tot die tijd zat je op een stoeltje achter een streepje op de grond!' Cipier Humphrey Dijk: ,,Snap je, je moet soms wel tikjes geven met de stok. En dat noemen ze mishandeling. Maar hoe moet je ze anders van je afhouden?' Minister Martha wil de cipiers bijscholen in moderne `gevangenenbejegening'. Dijk en Ignecia zeggen niets liever te willen. Dijk: ,,Echt, ik heb medelijden met de mensen hier.' Ignecia: ,,Maar zolang ze de ruimte niet hebben, valt er bij de gevangenen niet veel te bejegenen.'

Gedetineerden hebben al eens op een bewaker geschoten. Waar het wapen vandaan kwam? Ignecia, secretaris van de ambtenarenvakbond, somt routineus op: ,,Er zitten mensen met 25 jaar dienstjaren in de staf op wie de nieuwe directeur geen enkele invloed heeft. De leiding maakt er een rotzooi van, bewaarders weten niet wanneer ze op welke afdeling moeten staan en niemand heeft nog een strategisch overzicht. Een aspirant-bewaarder verdient maar 900 gulden per maand. En ja, zij lopen met gouden kettingen rond.' Zijn volume daalt: ,,We hebben hier twee vuurwapens, twee zaktelefoons, marihuana en cocaine gevonden. Er moeten bewaarders corrupt zijn.' Onder leiding van een Nederlandse ambtenaar die eens per zes weken overvliegt is inmiddels een reorganisatie begonnen.

In september bepaalde de rechtbank dat de Antilliaanse overheid aan gedetineerden zo'n anderhalf miljoen gulden aan dwangsommen moest betalen, omdat de leefomstandigheden in Koraal Specht nog steeds niet verbeterd waren. Vorige maand werd het bedrag in hoger beroep teruggeschroefd van 10.000 naar 1.000 gulden per dag. Het arrest ligt nu bij de Hoge Raad.

De echtgenoot van premier Romer, die op het eiland ,,new age-goeroe' wordt genoemd, leerde tot hilariteit van sommigen een aantal gevangenen de kneepjes van de transcendente meditatie. Om te kalmeren. De maaltijden werden beter en op de binnenplaatsen hebben de gevangenen de logo's van hun favoriete sportschoenen mogen schilderen. Nike. Reebok. ,,'s Nachts rennen daar de ratten. Tientallen. Recht je cel in', zegt Remsley (21), die een gewapende roofoverval pleegde. Ratten, muizen, kakkerlakken. Daar heeft iedereen het over. Minister Martha, die op Curaçao eerder als te voortvarend wordt gezien, zegt de gevangenis over twee jaar uitgebreid te willen hebben. Naar Antilliaans ontwerp, niet dat dure van Nederland. Voor 700 personen moet de internationale norm van 7 vierkante meter per persoon te halen zijn door uit te breiden, vindt hij. Langs de buitenmuren zijn de eerste nieuwe ruimtes in aanbouw. Als het aan Martha ligt zullen de gevangenen de nieuwe cellen deels zelf bouwen.

Frans (21) zit nu een half jaar op de strafafdeling van Koraal Specht. Vijf Nederlanders zitten er: vier voor drugssmokkel, een voor fraude. Frans is met zijn vriendin Soraya (19) op vliegveld Hato betrapt met 35 kilo cocaine in zijn bagage. Ieder tienduizend gulden, was ze in Nederland beloofd. Hij heeft nog geen mishandelingen gezien, zegt hij. ,,Ik bemoei me met niemand en dan gaat het wel.'

Soraya verveelt zich even verderop tussen 35 volwassenen en een baby op de vrouwenafdeling. Het laatste vakje op de plattegrond. De baby, het vijftiende kind dat in Koraal Specht is geboren, deelt een cel met zijn moeder. De andere vrouwen slapen gedrieen. De plaats in het midden is overdekt. Gelucht worden ze, als er voldoende bewakers zijn tenminste, een uur per week. ,,Mijn vader is Antilliaan. En agent in Nederland', zegt Soraya. ,,Voor hem is het erger. Ik en Frans mogen volgende maand lekker naar een Nederlandse gevangenis.'

Later belt Martha's ambtenaar weer vrolijk op. Heden is hij begonnen met het formeren van een justitie-basketballteam! De minister en de procureur-generaal hebben al toegezegd mee te doen. Binnenkort treden ze aan in de strafafdeling van Koraal Specht. Tegen de gevangenen. En iedereen mag het zien.