Dossier
Kabinetscrisis

Nieuws

Van dag tot dag

Achtergrond

Documenten

Discussie

Ze zijn de komende tijd tot elkaar veroordeeld, Ad Melkert, Thom de Graaf en Hans Dijkstal. Maar verschillender karakters zijn moeilijk denkbaar.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 29 MEI. Anderhalve week geleden zouden ze met elkaar dineren. Het was hun eerste afspraak voor een informeel samenzijn. Er was een tafel voor drie gereserveerd - voor de heren Melkert, Dijkstal en De Graaf. Maar op het laatste moment volgde een annulering. De heren hadden andere bezigheden: een crisisdebat in de Tweede Kamer. Gistermorgen troffen zij elkaar aan tafel bij informateur mr. H.D. Tjeenk Willink. Vele uren zullen volgen.

De drie fractieleiders van de coalitiepartijen PvdA, VVD en D66 hebben weinig met elkaar gemeen. Maar alledrie staan ze als politiek leider en/of fractieleider voor het oplossen van hun allereerste grote crisis. Ad Melkert nam bijna een jaar geleden de PvdA-fractieleiding over van Jacques Wallage, die zwichtte voor de verlokking van het Groninger burgemeestersambt. Hans Dijkstal liet VVD-leider Bolkestein vorige zomer een jaar eerder terugtreden dan deze aanvankelijk van plan was, zoals te lezen valt in een deze week verschenen boek. Thom de Graaf, D66-fractieleider sinds eind '97, mocht een jaar geleden Els Borst opvolgen die na een kortstondig politiek leiderschap weer gewoon vakminister werd.

Zijn zij volgende week in staat het tweede kabinet-Kok te redden? Zo ja, dan is dat een belangrijke stap voor hun politieke leiderschap. Zo nee, dan kan hun eigen politieke toekomst al snel verdampen. Dan doemt de schuldvraag op. PvdA-fractieleider Melkert lijkt vooralsnog het minst te vrezen te hebben van een definitieve breuk in de coalitie. In verkiezingstijd zou hij kunnen uitdragen dat de PvdA geen enkele blaam voor de crisis treft en dat hij zich maximaal heeft ingezet om die te bezweren. Maar zijn positie in de PvdA zou niet versterkt zijn. Melkert opereert onder strikte regie van premier Kok, met wie hij een hecht duo vormt. Kok wil paars-II. En Melkert? Melkert wil heel veel, waaronder ook Wim Kok opvolgen - daarover laat hij doorgaans weinig misverstand bestaan. De meesterknecht dient met volle overgave.

Het leiderschap van Dijkstal en De Graaf loopt direct gevaar. Iedere nieuwe partijleider heeft tijd nodig om gezag en bekendheid te ontwikkelen. Voor beide liberale voormannen zouden vervroegde verkiezingen wel heel prematuur vallen. Ze zouden gedwongen zijn in campagnetijd elkaar de zwarte piet toe te schuiven. Dijkstal zou die strijd moeten voeren met minder vooruitzicht op doorregeren dan de VVD nog had bij de Kamerverkiezingen van vorig jaar. De Graaf leidt een partij die een reeks desastreus verlopen verkiezingen achter de rug heeft, met opiniepeilingen die niet bepaald duiden op een keer ten goede.

Het landsbelang is dezer dagen veelvuldig aangeroepen, ter voorkoming van vroegtijdige Kamerontbinding. Het persoonlijke belang van de drie paarse fractieleiders zou er evenmin bij gebaat zijn. Melkert, Dijkstal en De Graaf zijn tot elkaar veroordeeld.

Spanningshaarden zijn er volop: Bijlmerrapport, de positie van minister Borst, het PvdA-duo Rob & Rob (Van Gijzel, Oudkerk), een opgelapt referendumvoorstel, diep geschonden vertrouwen van D66 in de VVD, irritatie binnen de VVD over het hyper-sensitieve D66, een wankele pikorde binnen de VVD, D66 dat moet kiezen tussen doormodderen en wegglijden.

Het wordt een zaak van "het hoofd koel houden", zoals PvdA'er Melkert eerder veelvuldig verklaarde. Van emotie-management. De persoonlijke verhoudingen tussen de drie fractieleiders kunnen daarbij een rol van betekenis spelen. Juist daarin ligt een probleem. De drie paarse aanvoerders 'hebben' weinig met elkaar.

De VVD'er Dijkstal staat bekend als een joviale man: sociaal begaafd, relativerend, humoristisch. In het eerste paarse kabinet vervulde hij een bindende rol, waarbij hij menige aanvaring tussen de ministers Melkert en Zalm wist te neutraliseren door een nuchtere samenvatting of kwinkslag. In Elsevier sprak Melkert eind vorig jaar lovende woorden over Dijkstal: "Hans is een effectief politicus. Ik weet wat ik aan hem heb." Na lezing van dit citaat sprak Dijkstal binnenskamers: "Da's nu mijn probleem. Ik weet nooit wat ik aan Ad heb."

Over Ad Melkert wordt rondom het Binnenhof zonder warmte gesproken. Er is bewondering voor zijn energie, zijn kennis van zaken, zijn politieke lenigheid. Daarnaast roept hij ook irritatie op, door gebrek aan empatisch vermogen, door zijn niet aflatende scoringsdrift. De karakters van de teamspeler Dijkstal en solist Melkert zijn zo tegengesteld dat van gelijke golflengte geen sprake is.

Tegenover dit duo staat D66-leider Thom de Graaf tamelijk geïsoleerd. De Graaf, jurist, voormalig wetenschappelijk medewerker, wil discussies vooral voeren op grond van rationele argumenten. Hij hecht aan heldere afspraken. Dat zijn niet de sterkste kanten van Melkert en Dijkstal. "Melkert houdt de kaarten zo dicht tegen de borst dat je met hem nauwelijks aan spelen toekomt", heeft hij wel verzucht. Zo is hij ook opgelopen tegen de laconieke houding van Dijkstal, die kan wegvlinderen als discussies hem te moeilijk worden.

Van dineren voor een verbetering van de chemie is het intussen niet gekomen. Vooralsnog zijn de heren niet verder gekomen dan broodjes in het Torentje van de premier en een koekje bij de koffie van de informateur.

Bijdragen: Cees Banning, Kees van der Malen.