Dossier
Kabinetscrisis

Nieuws

Van dag tot dag

Achtergrond

Documenten

Discussie

Na de 'Nacht van Wiegel' in de senaat verplaatst de aandacht van de politiek zich nu weer naar de afhandeling van het rapport van de Bijlmercommissie. Paars ingeklemd door problemen aan weerszijden van het Binnenhof.

Door onze redacteuren CEES BANNING
en GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 27 MEI. Eerst de Bijlmerramp afwikkelen, dan de kabinetscrisis bezweren. Dat is de volgorde die zich aftekent bij de reanimatie van het tweede kabinet-Kok, ter voorkoming van vervroegde verkiezingen in het komend najaar.

Vorige week waren de rollen omgedraaid. Terwijl alle aandacht zich richtte op de doorgaans in stilte opererende Eerste Kamer, debatteerden Tweede Kamer en enquêtecommissie vrijwel onopgemerkt over het zwaar beladen Bijlmerrapport. Nog steeds is er volop aandacht voor de Eerste Kamer - inmiddels vooral ook voor het gebouw waar informateur Tjeenk Willink dinsdag zijn intrek heeft genomen om de tweede paarse coalitie te redden. Aan de onderhandelingstafel van de informateur zal het functioneren van diezelfde Eerste Kamer de komende dagen onderwerp zijn van gesprekken over 'aanvullende' coalitie-afspraken. Intussen heeft de Tweede Kamer gisteren haar politieke primaat herwonnen, met een venijnig debat over het Bijlmerrapport. Terwijl D66 zich inspande de eigen minister en vice-premier Borst te verdedigen, zette de PvdA een duidelijke stap richting de oppositionele Kamerfracties. Minister Borst zal volgende week alle kracht van argumenten nodig hebben om het Bijlmerdebat van kabinet en Kamer te overleven. Hetzelfde geldt, in mindere mate, voor haar VVD-collega Jorritsma.

Ruim een week na de 'Nacht van Wiegel' blijft de spanning tussen de beide zijden van het Binnenhof heen en weer golven. De paarse fractieleiders spraken gisteren, na hun bezoek aan de informateur, over "enige vooruitgang" (Melkert) en een toestand die "zeker niet hopeloos" is (Dijkstal). De coalitiepartners vechten niet langer. Binnenskamers praten ze weer. Maar de omstandigheden zijn verre van optimaal, in de slagschaduw van het volgende week te voeren Bijlmerdebat.

Leden van de drie coalitiefracties bezweren dat Paars-II absoluut een nieuwe kans moet krijgen. In de fracties wordt al openlijk erover gespeculeerd dat minister Borst die mogelijke 'doorstart' niet zal meemaken. Zij zou overwegen, na een stijlvolle verdediging in de Tweede Kamer, de eer aan zichzelf te houden - niet direct weggestuurd door de Kamer, maar wel bereid zelf op te stappen om redenen 'van politieke zuiverheid'.

Vertrouwen D66 in VVD geschonden

Optimistische fractieleden zeggen dat de gesprekken bij de informateur verder rimpelloos kunnen verlopen als het Bijlmerrapport eenmaal van tafel is. Wel wordt van de informateur verwacht dat hij bereid is de coalitiepartners zeker tot eind volgende week aan de praat te houden. Niemand wil eerst het kabinet lijmen om het vervolgens weer onmiddellijk in de Tweede Kamer aan flarden te laten schieten.

Minder luchthartige fractieleden wijzen erop dat de informatieronde, ook los van het Bijlmerdebat, geen gelopen race is. Weliswaar hebben de fractieleiders gisteren een belangrijke hobbel genomen door af te spreken dat zij het regeerakkoord intact laten. Zij zullen alleen praten over hoofdstuk VII, 'Kwaliteit van bestuur', dat volop vage zinnen bevat die in gesprekken met de informateur nader kunnen worden uitgewerkt.

D66 blijft intussen nog zitten met een minder pragmatisch probleem. Het eist "garanties" dat de VVD zich voortaan zal gedragen als "betrouwbare coalitiepartner". D66-leider De Graaf verlangt van zijn collega Dijkstal de harde toezegging dat ook de nieuwe VVD-senaatsfractie zichzelf gebonden voelt aan het regeerakkoord. Dat is des te belangrijker nu die paarse meerderheid in de Eerste Kamer is geslonken tot het absolute minimum van 38 zetels. Tegelijkertijd weet De Graaf dat VVD-leider Dijkstal die garantie niet expliciet kan geven: het staatsrecht en praktische bezwaren van interne, liberale VVD-cultuur verzetten zich daartegen. Het is dan ook vooral een uiting van diep geschonden vertrouwen tussen D66 en VVD.

Zakelijke verschillen van inzicht zijn er bovendien nog volop. PvdA en D66 hebben er oren naar het correctief referendum bij gewone wet te regelen. Juridisch gezien zou het dan niet bindend kunnen zijn, maar in de praktijk zou het wel zo kunnen uitwerken. De VVD voelt daar vooralsnog niets voor.

Afspraken over een aangepast kiesstelsel en het functioneren van de Eerste Kamer zijn op het eerste gezicht minder politiek beladen. De gesprekken over de positie van de senaat zijn van een andere orde. De Tweede-Kamerfracties zouden daaraan graag willen tornen. Maar als het op echte ingrepen aankomt, dan komt ook daar de grondwet weer in beeld - en dus de tweederde meerderheid van diezelfde Eerste Kamer.