Dossier
Kabinetscrisis

Nieuws

Van dag tot dag

Achtergrond

Documenten

Discussie

Diverse deskundigen in en rondom de Tweede-Kamerfractie van de PvdA hebben de afgelopen dagen gekeken naar onderdelen van het regeerakkoord waarover nadere afspraken te maken zouden zijn. Het betreft onder meer het referendum, het kiesstelsel en de benoeming van burgemeesters. Binnen de VVD-fractie bestaat bereidheid hieraan mee te werken, zolang het regeerakkoord als zodanig niet wordt 'opengebroken'. De VVD zou hooguit willen toezeggen dat deze onderdelen van staatkundige vernieuwing "iets sneller en enthousiaster worden bekeken dan al was afgesproken", aldus een vooraanstaand lid van de VVD-fractie.

Over indiening van een nieuw referendumvoorstel bestond gisteren verwarring tussen de PvdA en VVD. Binnen de PvdA-fractie wordt gedacht aan een voorstel om het correctief referendum bij gewone wet te regelen. Strikt juridisch bekeken zou dit referendum geen bindend karakter kunnen hebben, doordat het niet in de grondwet is verankerd, zoals vorige week de bedoeling was bij het verworpen voorstel. Maar in de praktijk zou het wel als bindend kunnen uitwerken, doordat burgers worden gedwongen drie drempels te nemen voordat zo'n referendum een geldige uitspraak zou kunnen opleveren: eerst 40.000 en 600.000 handtekeningen verzamelen en vervolgens de steun krijgen van 30 procent van alle kiesgerechtigden. Als deze hoge drempels eenmaal zijn gehaald, zouden overheden de uitslag van een referendum moeilijk naast zich kunnen neerleggen, zo luidt de redenering in PvdA-kring.

Bij de VVD bestond gisteren de indruk dat de PvdA deze vorm van 'raadplegend referendum' mogelijk wil maken in de aanloop tot besluiten van parlement, provinciebesturen en gemeenteraden. PvdA'ers onderstrepen dat dit niet de bedoeling is. Ook deze raadplegende vorm van referendum kan pas achteraf worden gehouden - als een 'consultatief correctief referendum'.

Over herziening van het kiesstelsel, eveneens een oude wens van D66, is vorig jaar in het regeerakkoord slechts één alinea opgenomen. Hierin wordt de intentie uitgesproken dat in deze kabinetsperiode nader zal worden gekeken naar "enige versterking van het regionale element en de herkenbaarheid van personen bij de Tweede- Kamerverkiezingen".

Eind september heeft het tweede paarse kabinet vijf voorstellen gepresenteerd, waaronder het verlenen van drie stemmen aan kiezers, zodat zij hun voorkeuren kunnen verdelen over meer personen en lijsten. Ook is de mogelijkheid geopperd de 150 leden van de Tweede Kamer deels via nationale en deels via regionale lijsten te laten kiezen. Adviesorganen hebben inmiddels afwijzend gereageerd op deze voorstellen. De verdere ontwikkeling van de plannen "verkeert nog in de boezem van het kabinet", aldus een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken. VVD-fractieleden zeggen bereid te zijn met de PvdA en D66 het gesprek te openen over nadere uitwerking van de plannen.

De gekozen burgemeester is, naast het correctief referendum, het gevoeligste onderdeel van de bestuurlijke vernieuwing die D66 nastreeft. Weliswaar liggen bij de Tweede Kamer twee wetsvoorstellen om de gekozen burgemeester stapsgewijs dichterbij te brengen: één over versterking van de rol van gemeenteraden bij benoeming van burgemeesters en één over het organiseren van raadplegende referenda over kandidaat-burgemeesters. De Kamer zou kunnen besluiten meer vaart te zetten achter de behandeling van deze voorstellen. Maar intussen is bij D66 argwaan gerezen over de houdbaarheid van haar belangrijkste eis: verwijdering van de Kroonbenoeming van burgemeesters uit de grondwet. In de gisteren gekozen Eerste Kamer beschikt de paarse coalitie slechts over de kleinst mogelijke meerderheid van 38 zetels. D66 wil spijkerharde garanties van de VVD dat de grondwetsherziening in de senaat niet al in eerste lezing weer problemen geeft met VVD-senatoren die zich onttrekken aan coalitieafspraken, zoals vorige week bij het referendum is gebeurd. De uitslag van de senaatsverkiezing, gisteren, heeft de kans verkleind dat PvdA en VVD samen een coalitie vormen wanneer de verzoenende gesprekken met D66 zouden mislukken. In de Eerste Kamer blijven zij, met bij elkaar 34 zetels, ruimschoots onder de vereiste meerderheid. Drie commissies van de Eerste Kamer hebben gisteren voorgesteld dat zij geen uitspraak doen over drie 'controversiële' voorstellen van het nu demissionaire kabinet: over Twentestad, een nieuwe regeling voor de OV-studentenkaart en een milieuwet. De fractievoorzitters van de senaat nemen volgende week een besluit over het doorschuiven van de behandeling van deze voorstellen.

Burgemeester Stekelenburg van Tilburg, wiens naam met regelmaat circuleert als mogelijk toekomstig PvdA-leider, zegt deze week in het weekblad Vrij Nederland dat zijn partij wat hem betreft de paarse samenwerking kan opzeggen en zich moet uitspreken voor een coalitie met het CDA en GroenLinks.