Angsten

Het is een kleurrijk schilderij, geheel in de naïeve stijl die de schilderkunst van de Caraïben zo herkenbaar maakt. Centraal zijn twee reuzinnen te zien, kruisingen tussen vrouw en kip, de ene met een blauw en de andere met een roze verendek, en beiden met de weelderige kapsels, borsten en billen van een pin-up. De linker draagt blauwe pumps, de rechter roze. Ze staan met hun enorme blote achterwerk naar de toeschouwer en kijken ieder over een schouder naar het resultaat van haar inspanningen: enkele achteloos geproduceerde eieren van dinosaurusformaat. De `kipreuzinnen' worden omringd door drie mannen met televisiecamera's en een boer met zijn zoontje - geen van allen reiken zij hoger dan de heupen van de schepsels. Deze bizarre scène speelt zich af in een idyllisch heuvellandschap van groene velden met rode bloemen en blauwe bomen. Het schilderij, dat dateert van 1993, is van de Cubaanse schilder Julio Breff Guilarte en is getiteld `Llegan mutantes extraterrestres con la ayuda alimentaria de la onu' (`Buitenaardse mutanten komen aan met de voedselhulp van de vn').

Uiteraard moet dit werk gezien worden tegen de achtergrond van de moeizame relatie tussen Cuba en de westerse wereld. Voedselhulp is bij uitstek een symbool van ongewenste afhankelijkheid en dus verwerpelijk. Maar wat het schilderij zo interessant maakt, is de manier waarop de voedselhulp is weergegeven. Julio Breff Guilarte vertolkt hiermee een hele serie angsten die geenszins exclusief aan Cuba of de derde wereld kunnen worden toegeschreven. De angst, allereerst, voor moderne landbouwproducten: gigantische eieren tegenover de lieflijke kleinschalige graanvelden op de achtergrond. De angst voor moderne wetenschap die op een mysterieuze manier leidt tot `mutanten': monsterachtige kruisingen tussen mens en dier die de meest extreme vormen van beide soorten in zich verenigen: pin-up meer dan vrouw, pauw nog meer dan kip. Impliciet ligt hierin ook de vrees dat vrouwen of het vrouwelijke ooit dominant zullen worden, met alle gevolgen van dien. Niet toevallig zijn de mutanten vrouwen met overdreven vrouwelijke kenmerken, terwijl de mannen tot onderkruipsels zijn gereduceerd die alleen nog maar een camera in de aanslag hebben. Maar er is meer: het contrast tussen het traditionele leven op het platteland, dat - zo is de suggestie - onherroepelijk uitgeroeid zal worden door invloeden van buitenaf, vanuit het Westen, vanuit moderne landbouw en wetenschap, als gevolg van een marktmechanisme dat telkens maar roept om groter en meer. Niets blijft meer verborgen aan de spiedende ogen van de alles registrerende media. In Julio Breff Guilartes schilderij staat de boer, gadegeslagen door zijn zoontje, machteloos met zijn armen omhoog, ten teken van definitieve overgave. Om de lippen van de reusachtige kipvrouwen speelt een hooghartig glimlachje. In alle directheid is de boodschap van de kunstenaar ondubbelzinnig: tegen het geweld van de technologische invasie is niets bestand.

De schilder staat in zijn visie niet alleen. Vergelijkbare angsten - voor moderne biologische technieken en voor de vernietiging van landschap en plattelandsleven - vinden we op veel plaatsen, in Noord en Zuid, in Europa net zo goed als in ontwikkelingslanden. Neem de woorden van Kaspar Gundthardt, een 52-jarige boer uit Zwitserland: `Een stelletje mensen probeert rijk te worden door ons te vertellen dat de natuur niet goed genoeg is voor ons en dat we genen uit vissen moeten halen en ze in aardbeien moeten stoppen om te overleven. Ze zijn bezig de basisregels van het leven te veranderen en ze probeerden het uit op ons (...). Hier blijven we leven zoals God heeft bedoeld.' Vergist u zich niet, dit zijn niet de woorden van de wereldvreemde grootvader van Heidi vanaf zijn alpenweide: Kaspar Gundthardt beschikt over moderne koelingstechnologie en hij is aangesloten op het internet.

De Zwitser bevindt zich in het eerbiedwaardige gezelschap van Prins Charles van het Verenigd Koninkrijk, die zichzelf als een organische boer afficheert en eerder dit jaar waarschuwde voor genetische manipulatie: `Such alteration takes mankind into the realms that belong to God, and to God alone.'³ In Japan beschuldigt de Consumentenbond de overheid ervan de Japanners te gebruiken als proefkonijnen voor genetisch gemanipuleerd voedsel en roept op tot actie, ondersteund door meer dan een miljoen handtekeningen.⁴

Aan het begin van dit jaar kopte de New Scientist: `Is anything safe to eat? More Britons were poisoned y their food in 1997 than ever before.'<sup>5</sup> Het bijbehorende artikel schetst een alarmerend beeld van voedselvergiftigingen als gevolg van Salmonella, Campylobacter en andere infecties, en spreekt zijn bezorgdheid uit over het feit dat `the nation has gone back to using raw eggs'.

De vermeende gevaren liggen niet alleen op het gebied van voedsel of gezondheid. In kringen van kritische landbouwkundigen en ecologen gaat de waarschuwing veel verder: het verlies aan traditionele boerengemeenschappen, talen en inheemse culturen betekent de erosie van intellectueel kapitaal op een massieve schaal. Het verlies aan biodiversiteit en traditionele kennis staat gelijk aan een biologische melt down, even desastreus als een ongeluk met een kernreactor.⁶ James Lovelock, de vader van de bekende Gaia-theorie, vergeleek al eerder de effecten van de landbouw met brandwonden op de huid van de aarde. De vernietiging van het Engelse landschap is volgens hem een daad van vandalisme zonder weerga in onze recente geschiedenis.⁷

Hier gaat het om het verlies van het leven zelf, van ons kompas voor de toekomst. Een toekomst die er somberder dan ooit uit schijnt te zien. Lester Brown, directeur van het bekende Worldwatch Institute (de naam zelf is al veelzeggend genoeg), waarschuwde enkele jaren geleden dat in 2050 alleen al China tegen de 400 miljoen ton graan zal moeten importeren, meer dan er op dat moment op de wereldmarkt voorhanden zal zijn.⁸ Zoals de historicus Clive Ponting, geschiedschrijver van de wijze waarop de menselijke beschaving keer op keer door ecologische rampen ten onder is gegaan, het uitdrukt: `The fact that a breakdown has not sofar occurred, does not guarantee it will not happen.'⁹

De paradox

1 Deze tekst is op persoonlijke titel geschreven en geeft in geen enkel opzicht de visie weer van de fao of haar lidstaten. Alle statistische data, tenzij anders aangegeven, zijn afkomstig van de fao. Als belangrijkste bronnen zijn gebruikt de Statistical Yearbooks (faostat in de elektronische versie) en Nikos Alexandratos, World Agriculture: Towards 2010, John Wiley and Sons, Chichester and fao, Rome, 1995.

2 The New York Times, `Bucking us trend, Europe blocks gene-altered food', 20 juli 1998.

3 Reuters, 8 juli 1998, `UK Nature Body calls for Freeze on Gene Crops'.

4 InterPress Service, 8 april 1998.

5 New Scientist, 3 januari 1998, p. 4.

6 Rural Advancement Foundation International: Human Nature. Agricultural Biodiversity and Farm-based Food Security. Ottawa, 1997.

7 J. Lovelock: The Ages of Gaia. A Biography of our Living Earth. Oxford University Press, 1988, p. 180 en 228.

8 L.R. Brown: Who Will Feed China? W.W. Norton, New York, 1995.

9 Clive Ponting: A Green History of the World. Penguin, Londen, 1991, p. 407.