Stuur uw verhaal naar dePlek@nrc.nl

Kelder als spiegel
van de ziel

Door onze correspondent JUURD EIJSVOOGEL
Vaak verraadt een Amerikaans huis al bij de eerste aanblik iets van zijn onderaardse domein. Halve raampjes kijken net boven het gazon uit. Om bij de veranda of de voordeur te komen moet je een paar treden op. Het hele huis staat op een kleine verhoging, want de kelder steekt een stukje uit de grond - zoals een boxer-onderbroek volgens de heersende straatmode een paar centimeter boven de slobberige spijkerbroek moet uitsteken.

De grote Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright (1869-1959) moest niets van kelders hebben. Het is alsof een huis met zo'n bovengronds stukje keldermuur op een stoel zit, vond hij. Terwijl een huis gewoon stevig op de grond moest staan. Kelders, en ook zolders, vond Wright overbodige franje.

Maar veel Amerikanen denken daar anders over. Ze houden van hun kelder, ze zijn er vaak, en ze maken er iets van. Boven, in de formele zit- en eetkamer, heersen keurige eenvormigheid of opgeprikte sjiek. Maar onder het krakende plankier richt men zijn huis in met zijn hart, zonder te denken aan hoe het hoort of wat de goede smaak dicteert. Wie de bewoner van een huis wil leren kennen bezoeke zijn kelder.

Of je nu binnenkomt door een luik in de vloer van de slaapkamer, door een open trapgat achter de ijskast of gewoon door een deur in de gang of de keuken, zodra je de basement betreedt wandel je een diorama binnen van iemands leven en dromen. Hier hangt een kanjer van een snoekbaars aan de muur, met in gouden letters de datum van de vangst. Hier worden nog met liefde de folders en affiches bewaard van allang vergeten politieke helden. Hier staat nog een kunstlederen huisbar, enkele decennia geleden waarschijnlijk het toppunt van huiselijk vertier. Hier is in een kastje liefdevol het vuurwapen weggesloten. Hier zijn de resten opgeslagen van de ooit begonnen eigen onderneming. Maar hier wordt ook avondenlang gewerkt aan grootse plannen en ambities. Bands nemen hier hun basement tapes op. Kleine kapitalisten buffelen hier hard voor hun eerst winst.

Een gemoedelijke onderwijzer uit Pierre, Zuid-Dakota, vergat zijn eigen gereserveerdheid toen hij zijn Nederlandse gast eens door zijn kelder langs een reeks fitness-toestellen en een basgitaar naar een paar bakjes gierst op een bureautje loodste. Vanuit deze ondergrondse uitvalsbasis zou hij de boeren van de noordelijke Great Plains wel eens even enthousiast maken voor het verbouwen van dit gewas, zo verzekerde hij. In een rij kartonnen dozen wachtte zijn in eigen beheer uitgegeven boekje Gierst nog op klanten. Maar op de tekstverwerker was een vervolg over de gouden toekomst van dit voedzame landbouwprodukt al in de maak.

Wie eenmaal de smaak van kelders te pakken heeft, slaat er niet makkelijk meer een over. De kelder van Graceland, het huis van Elvis Presley in Memphis, Tennessee, weerspiegelt als geen andere kamer het karakter van The King. Als een gewone Amerikaanse jongen wilde hij er een biljart, een huisbarretje, bankstellen met veel kussens en een jukebox in hebben - want hanging out with the guys was zijn grootste hobby. Als internationale popster en mediafenomeen had hij er naast elkaar drie televisietoestellen laten plaatsen, zodat hij, net als de toenmalige president Johnson, naar de drie zenders tegelijk kon kijken. Het plafond en de muren had hij laten beplakken met spiegels.

Voor makelaars en huizen-advertenties is een kelder alleen van belang als het een finished basement is, een opgeknapte kelder. Het meest gewild is een zogeheten in-law suite, de 'schoonouder-suite': een kelder met zit- en slaapkamer en sanitaire voorzieningen, waar de schoonouders kunnen logeren, in huis en toch op afstand. Ook de kinderkelder is populair, een geheel voor peuters en kleuters ingerichte indoor-speeltuin op vaste vloerbedekking.

Maar een kelder die al te gepolijst is loopt het risico te veel op een bovengrondse kamer te gaan lijken, en dat is fataal voor de charme van de plek. De kelder die een beetje armoedig is maakt deel uit van de Amerikaanse mythologie, de stoffige kelder met ruisende verwarmingspijpen is immers het startpunt geweest van menig ouderwetse succes-story.

In het levensverhaal van Bob Dole, de Republikeinse presidentskandidaat, speelt zo'n kelder een belangrijke rol. Als jongetje dat opgroeide in een arm gezin in het kleine plaatsje Russell, in Kansas, moest Dole meemaken hoe zijn ouders ten tijde van de depressie steeds armer werden. De financiële nood werd zo hoog dat ze moesten verhuizen naar de kelder van hun eigen huis, om de overige verdiepingen te kunnen verhuren. De moraal van dit verhaal, dat Dole op verkiezingsbijeenkomsten met grote regelmaat vertelt, is dat zelfs in een armzalige kelder de Amerikaanse droom kan leven, ja misschien wel vooral in een kelder.