Stuur uw verhaal naar dePlek@nrc.nl

Vraag niet: hoe oud bent u? Heeft u kinderen?

Door onze correspondent HANS VAN DER LUGT
,,Een Japanner verheugt zich erop om te zien hoe een kok verse, levende vis verwerkt, maar een niet gering aantal buitenlanders zal dit als 'wreed' beschouwen. Houdt u hier graag rekening mee in de keuze van de eetgelegenheid.''

Zo luidt een van de vele adviezen aan de Japanse zakenman in het boekje 'Honderd restaurants waar ik een buitenlander mee naar toe kan nemen', een leidraad voor het omgaan met buitenlandse relaties.

Deze buitenlanders (lees: Amerikanen en Europeanen) kunnen er eigenaardige gewoonten op nahouden. ,,Hoe oud bent u? Heeft u kinderen? Waarom bent u nog niet getrouwd? Dit soort indringende vragen dient men bij een eerste ontmoeting niet te stellen.'' Want in dat buitenland bestaat het merkwaardige begrip puraibashii - privacy.

De vraag naar iemands leeftijd blijkt even later ook te kunnen vallen onder sekuhara - de verbastering van sexual harassment. ,,Er zal tegenwoordig wel niemand meer zijn die een vrouw bij de eerste ontmoeting om haar leeftijd of om haar borst-, taille- en heupmaten zal vragen. Want bij dit soort vragen valt er niets terug te zeggen als de beschuldiging van sekuhara wordt geuit.'' Daarentegen valt de vraag aan een jonge vrouw of ze een vriend heeft weer onder de categorie inbreuk op privacy, aldus dit verlichtende boek.

,,Privacy is een westers woord'', zei een Japanse vriend ooit en dus bestaat er in Japan een uitgebreide literatuur om de fijnere kneepjes van het omgaan met westerlingen uit te leggen. In Japan is het juist belangrijk om de leeftijd van de gesprekspartner te weten zodat deze met de correcte beleefdheidsvormen kan worden aangesproken. In Nederland heeft een werkwoord persoonsvervoegingen, in Japan alleen beleefdheidsvervoegingen. De vraag naar de huwelijkse staat is bij een ontmoeting vaak een van de volgende vragen en kan bij voorbeeld worden gevolgd door de opmerking: ,,Oh, maar op de feestjes bij ons thuis zijn al heel wat koppels tot stand gekomen.'' De kern is dat het aanspreken van een vreemde not done is. Men doet alleen nieuwe kennissen op via introducties, zodat de tussenpersoon als getuige van de betrouwbaarheid van de nieuw opgedane kennis fungeert. Sommige Japanners scheppen er een eer in om vooral mogelijke huwelijkspartners met elkaar in contact te brengen.

Er zijn meer valkuilen in het ontmoeten van westerlingen, aldus de auteur van het bovengenoemde werk: ,,Gesprekken over religie en ras zijn taboe. De stammentwisten en religieuze vetes die zich sinds mensenheugenis her en der op aarde voortzetten hebben oorzaken die dieper en ingewikkelder zijn dan wij Japanners ons kunnen voorstellen. Laten we er ons goed van bewust zijn dat de basis hiervan ligt in de geheel verschillende mentaliteit en geschiedsbesef van landen en volkeren.'' Het is een prachtig teken van juist de eilandbewonersmentaliteit van de Japanners zelf. Het is alsof Japan geheel is gezuiverd van zijn oorlogsgeschiedenis door het vagevuur van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki.

Zo zijn er tijdens het uitgaan met een westerse relatie heel wat klippen van mogelijke onbeleefdheden die moeten worden omzeild om veilig het einde van de avond te bereiken. Het tijdstip om de gast in een taxi op weg naar zijn hotel te helpen en bij te kunnen komen van de vermoeienissen. ,,Maar ga niet staan geeuwen en uitroepen 'Hèè, het is voorbij, wat ben ik moe', voordat de taxi geheel uit het gezicht is verdwenen.'' De kern van goede omgangsvormen ligt uiteindelijk in ,,het niet geven van een onaangename impressie'' en de gast zou zich wellicht in zijn taxi kunnen omdraaien voor een laatste groet.

Dit wil echter niet zeggen dat dit boekje slechts een gids is voor uiterlijk vertoon om een gast in de luren te leggen. Het gaat om het ,,laten proeven van Japan'' - en het is nu eenmaal een land van verfijning en beleefdheid - waardoor de band met de gast uiteindelijk persoonlijk kan worden. Als deze graad van vertrouwelijkheid bereikt is, zo raadt de schrijver aan, kan men een buitenlandse gast ook in klein gezelschap thuis uitnodigen. ,,Na de maaltijd kunt u gezamenlijk familiefoto's of zelfgemaakte video-opnames van het gezin bekijken, of wellicht kan een van de kinderen piano spelen.'' Maar ook bij een dergelijke intiemere gelegenheid blijft de waakzaamheid van de goede gastheer geboden. ,,Het bekijken van andermans foto's kan vermoeiend zijn en moet dus ten einde komen voordat de gast begint te geeuwen.''

(Dit artikel verscheen op 11 mei 1996 in NRC Handelsblad)