Stuur uw verhaal naar dePlek@nrc.nl

Londen, hoofdstad zonder hoofd, is gedoemd tot verval

Door onze correspondent DICK WITTENBERG
Londen is de enige hoofdstad in de Westerse wereld zonder gekozen gemeentebestuur. Bijna zeven miljoen inwoners maar geen burgemeester. Wel een Lord Mayor maar dat is een zuiver ceremoniële functie. Zijn rijk beperkt zich tot die ene vierkante mijl die zich grootsprakerig de City noemt.

De belangen van overig Londen worden behartigd door een oerwoud van organisaties. Allereerst heb je de 33 borough councils, een soort stadsdeelraden, die ervoor zorgen dat elke week het vuil wordt opgehaald. Verder houden zich vijf ministeries met de hoofdstad bezig.

En dan heb je nog zo'n zestig comité's en zogeheten quango's, quasi-autonome non-gouvernementele organisaties, die aan niemand verantwoording zijn verschuldigd. Zij verdelen subsidies aan vrijwilligersorganisaties, zien toe op de brandweer en ontfermen zich over aantal culturele voorzieningen.

Londen is niet altijd een hoofdstad zonder hoofd geweest. Ruim een eeuw geleden was Londenéén van de eerste wereldsteden met een democratisch gekozen stadsbestuur dat een samenhangend beleid formuleerde. Aanleiding voor oprichting van wat destijds London's County Council heette, was de grootschalige verloedering van de Britse hoofdstad. Londen stond in het begin van de vorige eeuw bekend wegens de liederlijkste krottenwijken van de geïndustrialiseerde wereld. De stad was overbevolkt, vervuild, en werd door ziektes geplaagd.

Met Victoriaanse daadkracht werd de wederopbouw onder leiding van London's County Council gedurfd, groots en gretig aangepakt. De mooiste bruggen over de Theems stammen uit die periode, net zoals een aantal van de grootste museumgebouwen. Sociale woningbouw maakte Londen ook voor de armsten leefbaar. Als eerste stad ter wereld kreeg Londen een metro-net.

Inmiddels is het tien jaar geleden dat de toenmalige premier Margaret Thatcher de Greater London Council om zeep hielp, het laatste stadsbestuur. Het monumentale pand van de GLC, schuin tegenover het parlementsgebouw van Westminster, staat sinds die tijd verlaten. Al tien jaar moet Londen het zonder gecoördineerd gemeentebeleid doen.

Met de opheffing van de GLC, puur ingegeven door politieke motieven omdat het lastige stadsbestuur in handen van Labour was, heeft Thatcher de stad meer schade berokkend dan wie ook in de Londense geschiedenis, schrijft Ray Porter in 'Londen. A Social History'. Door de stedelijke ontwikkeling uitsluitend over te laten aan het bedrijfsleven, meent Porter, heeft 'de IJzeren Dame' Londen tot verval gedoemd.

Die mening wordt gedeeld door twee van Groot-Brittanniës meest gezaghebbende architecten, Sir Richard Rogers en Sir Norman Foster. Rogers noemt Londen ,,een van de de smerigste en milieu-onvriendelijkste steden ter wereld''. Driekwart van het transport binnen Londen gebeurt per auto, terwijl het Victoriaanse wegenstelsel daar niet op is berekend. De economische schade van files wordt door de Confederation of British Industries (CBI) geraamd op jaarlijks tien miljard pond. Daarbij zijn de gevolgen voor de volksgezondheid nog buiten beschouwing gelaten. Bij één op de zeven Londense kinderen die last van hun luchtwegen hebben, worden die aandoeningen veroorzaakt door milieuvervuiling.

Rogers wijst er ook op dat de werkloosheid in Londen boven het landelijk gemiddelde ligt, dat zeven van de tien meest onderkomen deelgemeenten van het Verenigd Koninkrijk zich in Londen bevinden en dat vijf procent van de Londense binnenstad braak ligt, wachtend op het particulier initiatief dat nooit komt. Schrijnend vindt hij dat in heel Londen vorig jaar maar 300 nieuwe huizen zijn gebouwd, terwijl de stad 26.000 gezinnen zonder vaste woonruimte telt en 2.000 zwervers moeten slapen op straat.

Volgens Foster, bouwer van het nieuwe Bondsdaggebouw in Berlijn, kampt Londen met een nijpend tekort aan visie en middelen. Londen, zegt Foster, heeft ,,net zoals alle andere grote steden in de wereld'' behoefte aan een centrale autoriteit.

Zelfs Adain Turner, directeur-generaal van de werkgeversorganisatie CBI, zei onlangs dat een samenhangend gemeentebeleid niet kan worden overgelaten aan de krachten van de vrije markt.

Bij de herdenking van tien jaar Londen zonder leiding, constateerde Ken Livingstone, de laatste voorzitter van de Greater London Council, dat de stad zonder bestuur sterk aan kwaliteit had ingeboet. ,,Stuurloos'', noemde hij de Britse hoofdstad, en hij zei dat Londen ,,iets van zijn ziel was kwijtgeraakt''

Livingstone, tegenwoordig parlementslid voor Labour, hoopt dat een verkiezingsoverwinning van zijn partij nog voor het jaar 2000 tot een wederopstanding van het Londense stadsbestuur zal leiden. In het belang van Londen en haar bewoners die al tien jaar niets te zeggen hebben over hun eigen stad.

(Dit artikel verscheen op 4 mei 1996 in NRC Handelsblad)