Stuur uw verhaal naar dePlek@nrc.nl

Brussels Klein-Zaïre zoekt nieuwe eigenwaarde

Door onze correspondent BIRGIT DONKER
In de Galerij van Elsene, een winkelcentrum vlakbij de Naamse Poort in Brussel, hebben Zarïese 'mama's' de handel in handen. Ze verkopen er produkten om je huid te bleken, zoals ultra clear milk of zeep die pigmentvlekken voorkomt. En ze verkopen wax hollandais: veelkleurige batikstoffen, gefabriceerd in Eindhoven, die de kopers keuren door er op te kauwen. Om de andere winkel in het overdekte centrum is een kapperszaak, die pruiken verkoopt, in rasta- of Naomi-look, en vlechten in alle kleuren, golfsoorten en maten.

Vanuit één van de snackbars klinkt reggaemuziek. Binnen danst traag een zwarte man, verstopt in zijn lange jas en muts. In zichzelf gekeerd, alsof hij niet hier, in het winterkoude Brussel is. Slechts één zaak in de Galerij van Elsene is in Belgische handen, de hoedenwinkel van Madame Chapeau. Zij werkt hier al 33 jaar en zag in die tijd de wijk veranderen van een blanke tot een levendige buurt met overwegend Afrikaanse, maar de laatste tijd ook veel Aziatische bewoners.

De Galerij van Elsene is het centrum van Matonge, de Afrikaanse wijk van Brussel, vernoemd naar een wijk in de Zarese hoofdstad Kinshasa. Matonge ligt ingeklemd tussen de Waverse Steenweg en de Elsense Steenweg. Door een speling van het lot grenst de buurt aan de Leopoldwijk, die zijn naam dankt aan koning Leopold II die eind vorige eeuw Midden-Afrika tot privé domein verklaarde. In het weekeinde kent Matonge een druk uitgaansleven, waar ook trendy Belgen op afkomen.

In alle winkels klinkt Afrika door in deze buurt die ook wel klein Zare wordt genoemd. In de etalage van een krantenwinkel liggen grof gedrukte, Franstalige kranten met nieuws over Mobutu. Op het raam een aanbieding voor een retour Kinshasa: zestig dagen met 50 kilo bagage, voor 1.800 gulden. Bij de kruidenier worden kratten binnengesleept met flessen Tembo en Simba: Zarees bier. De ongeveer achtduizend Zarezen in Brussel komen hier om trossen groene banaantjes te kopen, rode pepers, kruiden met exotische namen als nga-nga of bileka en gedroogde vis, ingevroren plakken krokodil, haai en baracuda. Matonge werd de afgelopen dertig jaar langzaam een Afrikaanse buurt, met als magneet het Maison Africaine, kortweg Maisaf. Deze studentenflat voor jonge Zarezen werd gesticht vlak voordat Zare in 1960 onafhankelijk werd, door de fervent katholieke barones Monique van der Straeten. In de schamele gang staan grote Afrikaanse beelden naast een kerstboompje. Lusanto, glimmende schoenen en geruit jasje, woont in één van de zeventig, kleine kamers - al vijftien jaar. Geld om terug te gaan naar Zare heeft hij niet. Maar hij houdt van zijn ,,kosmopolitische buurt''.

Tot de jaren negentig was Matonge redelijk rustig, op kleinere diefstallen, vervalsingen van cheques en klachten over geluidsoverlast na. In 1990 echter waren er enkele gevechten tussen Zarezen en de politie, die de jacht op illegalen had ingezet. Na enige maanden keerde de rust terug. Tot 1993 toen eerst een afpersingsbende, de New Jacks, in de wijk actief was. Daarna volgde een golf gewelddadige misdrijven, die gepaard ging met de verspreiding van crack: een heftig werkend cocanederivaat. De politie richtte een speciaal team op om de crack-golf tegen te gaan.

Volgens een politiewoordvoerder is het momenteel weer rustig in Matonge. De bendes zijn opgerold en de verkoop van crack heeft zich verplaatst naar twee andere Brusselse gemeenten: Sint Joost te Node en Molenbeek. ,,Nu vinden we hier vooral bangi, de midden-Afrikaanse variant van cannabis.'' Door de onrust begin jaren negentig kreeg Matonge een slechte naam en bewoners trokken weg. ,,Maar midden vorig jaar kwam daarin verandering'', aldus de politiewoordvoerder. ,,Nu gaat het weer beter, omdat de bewoners zelf de zaak ter hand nemen.'' In juni vorig jaar organiseerden de winkeliers in de buurt een 'vriendschapsdag', met kraampjes in de straten en een doorlopend openluchtconcert. Sinds kort wordt er een gratis buurtkrant uitgegeven, Matonge News, met nieuwtjes, reclame en Miss Matonge-verkiezingen.

Een andere poging om de buurt nieuw leven in te blazen, komt van de twee jaar geleden opgerichte stichting 'ontheemde kinderen' die een naaiatelier, kappersklassen en restauratielessen voor jongeren organiseert. ,,Als jongeren maar werk hebben, kunnen ze hun gevoel van eigenwaarde terugvinden'', aldus Richard Beya, voorzitter van de stichting. Zijn bescheiden kamer onder het naaiatelier is beplakt met stickers van de Europese Unie, de belangrijkste subsidiegever van het project. Beya beschrijft de huidige situatie in zijn buurt als ,,een grote kalmte''. Toch is hij niet gerust over de toekomst. Het gevaar komt nu niet uit Matonge zelf, maar uit de aangrenzende, almaar uitdijende Europese wijk. ,,Zodra er een gebouw leeg staat, springen projectontwikkelaars er bovenop en laten het verkrotten'', stelt Beya vast. ,,Binnen enige tijd zal Matonge vervangen zijn door de gebouwen van Europa.''

(Dit artikel verscheen op 6 Januari 1996 in NRC Handelsblad)