Ik wil, dus ik kan

,,De wereld is een etiket! Pijn is een etiket! Plezier ook, jazeker! En jíj plakt die etiketten op de wereld! Hey! Sta je 's ochtends voor de spiegel, denk je 'gadverdamme, shit', dan wórdt het gadverdamme shit. Hey! Maar nu sta je op en je kijkt in de spiegel en je lacht en je denkt: Ja! Ik ben er klaar voor! Wíj zijn er klaar voor! Hey!'' Hey, denk je dan - ik ga boeken verkopen.

Tweehonderdvijftig boekverkopers ken afgelopen maandagavond in een conferentiezaal van motel-Tiel de gadverdamme-shit-boodschap van Emile Ratelband (46) te horen. Hoe ze de ,,honderdvijfentwintig triljoen neuronen'' in hun hersenen kunnen gebruiken om een ,,droom te leven''. Hoe ze schorpioenen en gifslangen over hun lijf kunnen laten kruipen, hoe ze over vijf meter gloeiende kolen kunnen lopen zonder hun voeten te verbranden. En natuurlijk: hoe ze boeken kunnen verkopen aan ,,al die eikels'' die hun zaak binnenlopen.

'Denken', 'Doen', 'Gewoonte', krabbelt Ratelband met hanepoten op een flap-over, terwijl hij een ademloze, hijgerige monoloog inzet die twee uur zal duren. Hij roffelt op zijn borst als King Kong, hij rent over het podium als Freek de Jonge en hij ratelt over het leven als een psychiater op speed. Risico's nemen! Gewoontes doorbreken! ,,Denk niet in moeilijkheden, denk in mogelijkheden.'' ,,Het woord niet bestaat niet.'' ,,Christoffel Columbus, die zei ook gewoon: ik gá met die banaan!'' ,,Het verschil tussen een goeie en een slechte boekverkoper is een dikke piemel.'' ,,Het lichaam is de vorm van de geest.'' Hij laat de zaal zingen (,,Lang zal hij leven''), hij disco-danst met een boekverkoopster, hij strooit snoepjes, hij zegt: ,,Onder al uw stoelen heb ik honderd gulden geplakt'' - en de enige bezoeker die zonder te aarzelen onder haar stoel kijkt, kríjgt ook honderd gulden. De zaal schuifelt, de zaal grinnikt, de zaal lacht.

De positivo Ratelband, die verkopers, personeelschefs en autodealers over gloeiende kolen laat lopen, is verreweg de meest luchthartige exponent van het moderne 'voel-je-goed-denken'. De Nederlander staan natuurlijk al veel andere recepten ter beschikking om zich te verlossen van zijn calvinistische zondebesef: het medium Jomanda, het New-Age centrum Oibibio. Maar die steken allemaal toch wat ernstig af bij de NLP-trainer Ratelband, met zijn gilet, witte overhemd en rode bretels, en zijn licht geaffecteerde, hoge stemgeluid. ,,Hey, wat maakt het uit? Als het voor u werkt, dames en heren, is het okay!''

Hilarische act Ratelband, die de afgelopen maanden langs twaalf Nederlandse boekhandels trok om zijn nieuwe boek Tsjakkaa! aan de man te brengen, begon als uitbater van friteszaken. Hij emigreerde in 1986 naar Canada, maar maakte een come-back in Nederland met 'Neuro-Lingustisch Programmeren' (NLP), een techniek die neerkomt op de slagzin: 'ik wil = ik kan'. Het is een techniek die sterk riekt naar de gesanctioneerde harteloosheid van de Amerikaanse 'gelukkig-in-dertig-dagen'-boekjes. Be happy, en de rest bekijkt het maar. Tel je zegeningen - en geef die stumper ook een kwartje. Jij een goed gevoel, hij een goed gevoel. Hey!

In Ratelbands handen is die boodschap een hilarische act geworden, bijna een persiflage op de tapieën van de hippe jaren zestig, maar nu respectabel gemaakt voor het bedrijfsleven en geschikt voor het hele gezin. De drukke oom op de familieverjaardag, de lolbroek in de bedrijfskantine. Na de welvaart en het consumptie-hedonisme is ook het therapeutische helen gedemocratiseerd. In de jaren twintig was het nog vooral de hogere burgerij die wegdroomde bij Krishnamurti en madame Blavatsky, maar in de jaren negentig zijn oosterse wijsheid, occulte drugs en zelf-vertroeteling opgenomen in de huisapheek van de middenklasse. Twaalf eeuwen na de dood van Bonifatius is de herpaganisering van het polderland begonnen.

Ratelbands Tsjakkaa! (eerste druk mei dit jaar, nu negende druk en volgens de uitgever 45.000 exemplaren verkocht) is een eigentijds mengsel van prestatiemoraal en zelfontplooiings-geloof. Het telt meer dan 300 doe-tips voor een gelukkig leven en die gaan van 'ga rechtop staan' en 'begin een traditie', via onverwachte dwarsheden als 'steek een sigaret op als je niet rookt' en 'laat je haar rood verven' tot 'maak een verlanglijst voor je leven' en 'ga er eens op uit om de zon te zien opkomen'. Begrip voor de ander wordt bijgebracht met wenken als 'vraag aan een verslaafde waarom hij verslaafd is', 'bezoek eens een asielzoekerscentrum' en 'neem eens een hongerige zwerver mee naar McDonald's'. Het ligt namelijk voor de hand ,,dat we ons na een orgasme van welvaart langzamerhand gaan afvragen waar we eigenlijk mee bezig zijn''.

En waar zijn we mee bezig? Met onszelf ongelukkig te maken - om niets! Verslaving? Therapeut Ratelband weet raad: ,,Het is niet de nicotine die je meteen in de hel van rokers sleurt. De verslaving bevindt zich tussen je oren.'' Ziekte? Dokter Ratelband legt uit waarom: ,,Elke ziekte, elk ongemak draagt een bepaalde boodschap in zich. Misschien heb je in het verleden vaak negatief gedacht en gehandeld, waardoor je niet alleen je eigen omgeving, maar ook jezelf hebt verziekt.'' Zo ratelt het boek door. Het is zo te zien in één ademtocht op de taperecorder ingesproken. En het is ook niet bedoeld om te lezen maar om er iets mee te dóen - al is het maar doormidden scheuren met een uit volle borst geschreeuwd 'Tsjakkaa!'.

Kern van het hele verhaal is intussen dezelfde als die van de vuurloop: ergens anders aan denken en niet omlaag kijken, dan draaf je zo door het leven heen. Wat een avondje met Emile Ratelband duidelijk maakt is niet zijn solipsistische boodschap dat 'de buitenwereld alleen maar een afspiegeling is van de binnenwereld', maar dat mensen niet weten hoe de buitenwereld in elkaar zit. Schorpioenen steken niet altijd - zeker tamme afgetrainde exemplaren niet - evenmin als slangen altijd bijten. Over vuur lopen en in glas springen gaat niet altijd mis. Wie zich daarover verbaast, heeft niet de kracht van positief denken onderschat, maar een paar dorre feiten over de werkelijkheid over het hoofd gezien.

De avond met de boekverkopers wordt intussen, hoe kan het ook anders, een doorslaand succes. Veel boekverkopers waren er wat sceptisch en lacherig aan begonnen, maar rond middernacht gaat zelfs de meest ongelovige filiaalchef uit zijn dak op de opzwepende klanken van Marco Borsato en Aretha Franklin. Freedom! Wie wil dat niet? Freedom! Freeedommmm!! Terwijl Emile zich warm danst op het podium en T-shirts met de tekst 'Ik wil = ik kan' de zaal in slingert als handgranaten voor een hoger bewustzijn. Daarna, buiten in het donker, gloeien de kolen.

De 'vuurloop' waar Ratelband zijn eerste boek naar noemde en die hem bij het grote publiek faam bracht als trainer in positief denken. Hoofd omhoog, rechtdoor lopen in een normaal tempo en intussen aan iets koels denken, dat is het geheim. Lacherig en een tikje nerveus, maar met Aretha Franklins Freedom nog in hun blote voeten stellen ze zich op voor het ritueel met de gloeiende kolen, steevast de afsluiting van een Ratelband-sessie. De jongens staan stoer vooraan, Emile zwetend aan de zijlijn. ,,En een extra applausje voor de eerste vrouw die de vuurloop doet, dames en heren!'' roept hij. Geen centje pijn voor de meeste boekveopers. Zwarte voetzolen lopen ze op, maar meer niet.

Bij één op de vijf vuurlopers gaat er iets mis, vertelt Ratelbands uitgever Willem Jan van de Wetering na afloop, omdat ze halverwege aarzelen of hun voeten niet goed afvegen. Ja, bij het glas springen moet de EHBO-doos er wat vaker aan te pas komen. Maar ècht erg is ook dat nog nooit afgelopen. Nee, dan het messen werpen - laatst in Maastricht ging er zo een mes bij iemand dwars door zijn arm. Hup, naar het ziekenhuis. Maar die man heeft er tòch veel aan gehad: acuut gestopt met roken.

Stoppen met roken dank zij een ongelukje - mooi, maar nog geen blauwdruk voor een nieuwe mens. Toch heeft de in gilet gestoken NLP-trainer met zijn ruim 300 tips voor een fantastisch leven in elk geval een remedie gevonden tegen de grootste ziekte van het voel-je-goed-tijdperk: verveling. En daarvan heeft niet alleen de vrijgestelde elite last.

Emile Ratelband: Tsjakkaa! 308 blz. gell., Andromeda 1995, ƒ 29,90

(Uit NRC HANDELSBLAD

NEW AGE