AMSTERDAM, 19 NOV. Met de woorden ,,het is oorlog'' kreeg de commandant van Bravo 70, een peloton van de mobiele eenheid, van zijn meerderen te horen dat ,,de strakke aanpak'' moest worden voortgezet. Het was maandagochtend 17 juni, de eerste dag van de Eurotop in Amsterdam. De avond tevoren waren bij het kraakcafé Vrankrijk in de Amsterdamse Spuistraat ruim 350 mensen opgepakt. Dat was gebaseerd op artikel 140, ofwel het lidmaatschap van een criminele organisatie.

Rechercheur Bart Driessen had die maandagochtend dienst op het hoofdbureau van politie. ,,Doorgewinterde arrestantenbewaarders konden de arrestanten niet meer uitleggen waarom ze vast bleven zitten'', schreef hij later in het recherchetijdschrift De Kit. Maar het Algemeen Commando, dat het politie-optreden tijdens de Eurotop coördineerde, reageerde kortaf: ,,Alles zo lang mogelijk vasthouden.''

Het Amsterdamse openbaar ministerie verklaarde gisteren dat de personen die tijdens de Eurotop werden gearresteerd op basis van artikel 140, bij gebrek aan bewijs niet zullen worden vervolgd. Justitie in Amsterdam blijft desondanks van mening dat de mensen die in juni werden opgepakt, verdacht genoeg waren om enkele dagen te worden opgesloten. Bij voldoende verdenking mag iemand volgens de wet maximaal drie dagen in verzekering worden gesteld. Alleen vervolgen om een rechtelijk oordeel te krijgen over artikel 140, is volgens het OM in strijd met de regel dat geen strafvervolging mag worden ingesteld als het zelf al weet dat er onvoldoende bewijs is.

Kort voordat justitie bekend maakte niet tot vervolging over te gaan, waren gisteren de belangrijkste bevindingen uit het onderzoeksrapport van de Amsterdamse commissie-Schalken die klachten over de politie onderzoekt, uitgelekt. De conclusies van de commissie over het politie-optreden tijdens de Eurotop zijn vernietigend voor de deelnemers aan het driehoeksoverleg, de Amsterdamse burgemeester Patijn, hoofdofficier Vrakking en de toenmalige korpschef Nordholt.

Voor in totaal 371 aanhoudingen die op basis van artikel 140 zijn verricht, was volgens Schalken geen wettelijke basis. En de arrestaties van 142 personen op grond van de Algemeen Plaatselijke Verordening van een dag later tijdens een 'jubeldemonstratie' noemt de commissie ,,onnodig en willekeurig'', omdat daaraan geen waarschuwing vooraf was gegaan.

Het OM besliste eerder al dat deze arrestanten niet meer vervolgd zouden worden, omdat ze na een nacht of langer celstraf al ,,genoeg gestraft'' waren. Ook het terugsturen van 150 Italianen die de zaterdag voor de Eurotop waren aangekomen op het Centraal Station van Amsterdam, was volgens de commissie-Schalken gebaseerd op een ,,verkeerde afweging''. En ten slotte concludeert de commissie dat voorafgaand aan de Eurotop onvoldoende rekening is gehouden met grote ordeverstoringen, en dat een aantal arrestanten ,,onnodig hardhandig'' is behandeld.

Burgemeester Patijn reageerde gisteren tijdens een inderhaast belegde persconferentie met: ,,Je kunt op twee manieren tegen de Eurotop aankijken. Als een juridisch probleem of als een zaak van openbare orde-handhaving.'' De driehoek heeft de nadruk gelegd op de openbare orde en de commissie, aldus Patijn, heeft de blik vernauwd tot juridische aspecten. Patijn: ,,Als het gebruik van artikel 140 onder deze omstandigheden niet geoorloofd zou zijn, dan moeten we andere wetsartikelen krijgen.''

Burgemeester Patijn, hoofdofficier Vrakking en de nieuwe hoofdcommissaris J. Kuiper willen alleen toegeven dat de arrestaties tijdens de 'jubeldemonstratie' onrechtmatig waren. Volgens de commissie-Schalken zijn toen willekeurige arrestaties verricht, doordat de mobiele eenheid chaotisch optrad. De ME-commandant ter plaatse kwam van buiten Amsterdam en begreep niet hoe de microfoons in zijn Amsterdamse commandowagen werkten. ,,Daar is er iets misgegaan'', aldus Patijn. Ook bevestigde Patijn dat het gebruik van plastic handboeien, de hardhandige aanhoudingen door sommige leden van het arrestatieteam en een aantal onderdelen van de arrestantenopvang ,,geen schoonheidsprijs'' verdienen. ,,Maar de doelstelling om de Eurotop ongestoord en veilig te laten verlopen, hebben we bereikt.''

Het rapport van de commissie zal nog in de Amsterdamse gemeenteraad worden besproken, maar Patijn hoeft weinig te vrezen. Alleen de SP en GroenLinks hebben zich kritisch uitgelaten. ,,Het rapport-Schalken is ,,een smet op het blazoen van de keurigste burgemeester van Nederland'', aldus SP-raadslid H. van Bommel.

Het zwartboek van klachten dat het Amsterdamse Autonoom Centrum kort na de Eurotop samenstelde, is nu door commissievoorzitter Schalken ,,gegrond'' verklaard. Dat is reden voor het Autonoom Centrum om vrijdag bij de politie aangifte te doen van lidmaatschap van een criminele organisatie. De drie personen die zij zullen aangeven: Patijn, Vrakking en Nordholt.

(NRC Handelsblad / Binnenland 19 november 1997)