Door een onzer redacteuren
In Amsterdam werden aan de vooravond van de Eurotop 348 mensen opgepakt op verdenking van "deelname aan een criminele organisatie'. Vanmiddag diende een kort geding om hen vrij te krijgen.
DEN HAAG, 17 JUNI.<3> ,,Als je deze mensen laat lopen en de zaak loopt uit de hand, is de wereld ook te klein.'' Het Tweede-Kamerlid E. Kalsbeek (PvdA) kan zich het dilemma van de Amsterdamse politie wel voorstellen. ,,Het blijft lastig, net zoals met voetbalsupporters. Als je te vroeg ingrijpt, is het ook niet goed.'' Kalsbeek voorspelt dat, indien de politie de demonstranten ,,volstrekt willekeurig'' heeft opgepakt, Justitie straks ,,allerlei schadeclaims'' kan verwachten.

Artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht wordt sinds enkele jaren door politie en justitie gebruikt. Volgens "140' is ,,deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven'' strafbaar. Er staat een maximale straf van vijf jaar op het misdrijf. Meestal wordt het artikel in verband gebracht met de georganiseerde criminaliteit. Verdachten van wie niet goed kan worden ingeschat welke rol zij in de organisatie hebben gespeeld, kunnen wegens hun "deelneming' strafbaar worden gesteld.

Gisteren wees de Amsterdamse korpschef E. Nordholt erop dat het wetsartikel niet alleen bedoeld is tegen grote criminele organisaties die zich op de drugshandel toeleggen.

In de Tweede Kamer zijn de meningen vooralsnog verdeeld. Het Kamerlid Th. de Graaf (D66) vindt het net als zijn collega Marijnissen (SP) ,,absoluut onaanvaardbaar'' als het wetsartikel zou worden gebruikt als "openbare- ordemaatregel' ,,om deze demonstranten even drie dagen vast te zetten''. Het artikel is ,,geen noodbevoegdheid, het is een buitengewoon zwaar middel'', zegt De Graaf. Hij vindt dat het openbaar ministerie nu ook een oordeel van de rechter moet vragen over de verdenking van het lidmaatschap van een criminele organisatie, en niet morgen met een ,,algemeen sepot'' moet komen.

Zijn collega A. Koekkoek (CDA) heeft geen problemen met de toepassing van het wetsartikel. ,,Het is bedoeld om misdrijven tegen de openbare orde aan te kunnen pakken. Wel vind ik dat er sprake moet zijn van enige organisatie, van een harde kern.'' Koekkoek deelt de mening van De Graaf dat het openbaar ministerie de zaak voor de rechter moet brengen.

Enkele jaren geleden oordeelde het gerechtshof in Leeuwarden dat artikel 140 ten onrechte was toegepast bij het arresteren van krakers in het Groningse Wolters Noordhoffcomplex. De advocaat van vier van de verdachten, mr. J. Seegers, vergelijkt de Groningse zaak met het optreden van de Amsterdamse politie: ,,In dat geval was er nog sprake van enige organisatiegraad. In Amsterdam gaat het om een volstrekt willekeurige groep demonstranten''.

Mr. Seegers spande vanmiddag een kort geding aan tegen de staat om zijn cliënten vrij te krijgen. Hij zou vanmiddag niet een schadevergoeding eisen wegens onrechtmatige detentie. ,,Dat gaat voor deze zaak wat ver.''

De Haagse strafpleiter mr. G. Spong is van mening dat artikel 140 niet had mogen worden gebruikt. Volgens hem is het, afgaand op de berichtgeving in de media, onmogelijk om aan te tonen dat er bij de gearresteerde demonstranten sprake was van een gestructureerd samenwerkingsverband met het doel misdrijven te plegen. ,,Dat lijkt me uiterst twijfelachtig bij een losse groep, vredelievende demonstranten. Misbruik van het strafrecht is nog eufemistisch uitgedrukt. Het strafrecht wordt verkracht in het belang van de handhaving van de openbare orde'', concludeert Spong.

Volgens hem zal blijken of justitie het strafrecht heeft misbruikt als de toegestane termijn voor in bewaring stelling van de arrestanten verloopt. ,, Als de officier van justitie hen na een paar dagen laat gaan, komt de aap uit de mouw en is het duidelijk dat het strafrecht volkomen onjuist is toegepast. Leden van een criminele organisatie laat je over het algemeen niet zomaar gaan. '' Volgens Spong maken de arrestanten een goede kans om in kort geding aan te tonen dat er hier sprake is van ,,evident misbruik van het strafrecht.''

Ook over de noodverordening die momenteel in delen van Amsterdam geldt, op basis waarvan de politie tevens tot arrestaties is overgegaan, is hij niet te spreken. Volgens Spong wordt veel te weinig rekening gehouden met de vrijheidsrechten en mensenrechten van de Amsterdamse burgers, zoals de vrijheid van vereniging en van meningsuiting. ,,En waarvoor? Voor een vergadering van een paar regeringsleiders waar toch niets bijzonders uit komt. Wie dit heeft bedacht, is niet goed bij zijn hoofd. Laten ze op een fregat voor de kust gaan zitten of in de Markerwaard. Amsterdam is een verkeerde plek.''

(NRC Handelsblad / Binnenland 17 juni 1997)