BONN, 12 JUNI. Het is een geluk, vindt bondskanselier Helmut Kohl, dat Nederland ,,met Wim Kok en Hans van Mierlo'' voorzitter van de Europese Unie is bij de onderhandelingen over de herziening van het Verdrag van Maastricht. Volgende week moet tijdens de top van Europese staats- en regeringsleiders in Amsterdam blijken wat het resultaat is van het lange en moeizame overleg onder Nederlandse leiding. Maar Kohl wacht dat niet af en dankt alvast voor het ,,enorme werk'' dat Nederland verricht heeft. ,,Ik weet uit eigen ervaring hoeveel zielsmassage hierbij nodig is'', zegt hij.

Gistermiddag in het Bundeskanzleramt in Bonn. Premier Kok en minister Van Mierlo (Buitenlandse Zaken) sluiten met een bezoek aan Kohl een rondreis van anderhalve week langs Europese regeringsleiders af. Er moeten nog veel problemen worden opgelost voordat dinsdag een verdrag van Amsterdam overeengekomen kan worden. Maar Kok dankt 'Helmut' vast voor zijn steun bij het streven om ,,Europa in Amsterdam een stap verder te brengen''. Volgens Europarlementariër Brok, een vertrouweling van Kohl die het afgelopen jaar bij de onderhandelingen over het verdrag aanwezig was, wisselen Kok en Kohl niet slechts beleefdheden uit. ,,Ze kunnen het goed met elkaar vinden. Anders dan Lubbers indertijd, is Kok zeer direct. Daar houdt Kohl van.''

Het treffen in Bonn was gisteren het laatste gesprek voordat Kok zich samen met Van Mierlo, diens staatssecretaris Patijn, en enkele diplomaten aan de laatste ontwerptekst van het Verdrag van Amsterdam zette. Volgens plan wordt dit concept vanmiddag aan de vijftien lidstaten van de EU voorgelegd. Bij belangrijke punten houden de regeringsleiders de keuze uit verschillende oplossingen. Wat de definitieve tekst wordt, hangt af van de onderhandelingen in Amsterdam.

Veel landen hebben bezwaren tegen tot nu toe gemaakte ontwerpteksten. Die houden vaak verband met bijzondere omstandigheden. Zo belde Kok onlangs met Kohl om een oplossing te zoeken voor de Duitse afwijzing van het voorstel om de Europese samenwerking op het gebied van asielrecht communautair te maken. Dat wil zeggen dat besluiten met een meerderheid van stemmen kunnen worden genomen en dat het Europees Parlement en het Europees Hof van Justitie er een rol bij krijgen. Maar asielzaken horen in Duitsland tot de competentie van de deelstaten, die geen grotere Europese zeggenschap willen.

Er is nu een oplossing gevonden, zo deelde een tevreden Duitse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Werner Hoyer gisteren mee. De Europese samenwerking bij het asielrecht zal zo worden uitgebreid dat, zo hoopt men, over enkele jaren geen lidstaat er meer bezwaar tegen heeft op dit gebied soevereiniteit af te staan aan de EU. Opnieuw is een kleine barrière op weg naar Amsterdam genomen.

Pagina 4: Kok is het middelpunt bij alle bezoeken

Dinsdag in Parijs. Kok en Van Mierlo zijn eerst op bezoek geweest bij president Chirac en daarna bij premier Jospin. Dat is alleen al wegens de cohabitation van de gaullistische president met de socialistische premier een precaire onderneming. Maar Kok zegt achteraf in de residentie van de Nederlandse ambassadeur diplomatiek geen verschil in de opstelling van beiden te hebben ontdekt. Tijdens de top van Amsterdam, als de laatste harde onderhandelingen over herziening van het Verdrag van Maastricht plaatshebben, wil Jospin naast Chirac zitten, op de stoel die anders voor de Franse minister van Buitenlandse Zaken is.

Het lastigste van het Parijse bezoek is dat het Kok niet langer lukt om de Economische en Monetaire Unie (EMU) terzijde te schuiven als een zaak van latere orde. Tot dan heeft Kok in alle Europese hoofdsteden gezegd dat hij alleen wil praten over de Intergouvernementele Conferentie (IGC), die volgende week moet resulteren in een Verdrag van Amsterdam. In Parijs is hij echter wel gedwongen over de EMU te praten, omdat de nieuwe Franse minister van Financiën, Dominique Strauss-Kahn, afgelopen maandag heeft gedreigd de ondertekening van het stabiliteitspact in Amsterdam niet door te laten gaan. De Fransen willen dat aan deze overeenkomst over het monetaire beleid van de deelnemers van de EMU bepalingen over het werkgelegenheidsbeleid worden toegevoegd.

Juist over voorstellen voor een hoofdstuk over werkgelegenheid in het Verdrag van Amsterdam is de afgelopen weken binnen de Europese Unie veel verschil van mening geweest. Maar Kok ontkent dat er een verband is tussen de werkgelegenheid bij de verdragsherziening en het stabiliteitspact. Hij heeft zich ingespannen om een oplossing te bevorderen met een formulering over werkgelegenheid bij het pact, zodat dit toch in Amsterdam getekend kan worden.

Een dag later zegt hij in Bonn dat het Nederlandse voorzitterschap met Duitse steun een tekst over werkgelegenheid bij het stabiliteitspact aanvaard tracht te krijgen. De voorzitter van de Europese Commissie, Jacques Santer, bemoeit zich met de zaak en vrijdag praten Kohl, Chirac en Jospin erover op een Frans-Duitse top in Poitiers, maar Kok heeft iedereen verteld dat hij het stuur niet uit handen geeft. Voorstellen zijn welkom bij het Nederlandse voorzitterschap, maar plannen achter Koks rug om zijn onaanvaardbaar.

Alle bezoeken volgen een vast stramien. Of het nu in Parijs, Malmö, Luxemburg of Madrid is, elke keer weer kondigt Kok op een persconferentie optimistisch aan dat volgende week tijdens de top van Amsterdam een 'ambitieus' nieuw verdrag van de Europese Unie tot stand zal komen. Vervolgens uit hij zich in kleinere kring veel somberder. LUXEMBURG

Vorige week dinsdag in het Luxemburgse Château Senningen. Een grootse benaming voor enkele gebouwtjes in een park. Kok en Van Mierlo overleggen langdurig met Belgische en Luxemburgse collega's over 'Amsterdam'. Tegen tien uur 's avonds komt minister Van Mierlo naar buiten. Het is de enige keer tijdens de rondreis dat hij naar voren treedt.

Kok heeft in Luxemburg geen zin in journalisten en gebruikt Van Mierlo om de aandacht af te leiden. In de andere plaatsen die op de Europese trip worden aangedaan, staat Kok in het middelpunt. Hij belichaamt op persconferenties het voorzitterschap van de EU. Hij krijgt overal van regeringsleiders lof toegezwaaid voor de wijze waarop hij compromissen tracht te bedenken. Op zijn beurt deelt hij ook na iedere bespreking complimenten uit, hoe groot de belemmeringen voor een goed resultaat in Amsterdam ook zijn die een regeringsleider opwerpt.

Van Mierlo, die net als staatssecretaris Patijn het afgelopen halfjaar voortdurend met Europese collega's heeft onderhandeld, zit tijdens deze Europatour meestal aan de zijlijn. In Malmö zwijgt hij als Kok spreekt tijdens een ontmoeting met de pers. In Madrid is het een persconferentie van alleen de Spaanse premier José-Maria Aznar en Kok en behoort Van Mierlo en zijn collega Abel Matutes samen met journalisten en diplomaten tot de toehoorders.

Een dag voor de bijeenkomst in Luxemburg heeft Van Mierlo gezegd dat ,,het Nederlandse voorzitterschap met vertrouwen de weg van de IGC blijft bewandelen''. Nu vertelt hij dat er ,,nog flinke klussen te doen zijn''.

Van Mierlo praat op de zomerse avond in Luxemburg wel verheugd over ,,een soort doorbraak'' die bereikt is bij pogingen om een meningsverschil over werkgelegenheid uit de weg te ruimen tussen enerzijds Frankrijk, België, Oostenrijk en Zweden en aan de andere kant Duitsland, Groot-Brittannië en Spanje.

Duitsland is tegenstander van 'stimuleringsmaatregelen' die de EU volgens een door Nederland opgesteld ontwerp voor een nieuw verdrag ten behoeve van de werkgelegenheid zou kunnen nemen. Bonn vindt dat werkloosheidsbestrijding een zaak van de lidstaten moet blijven. De groep landen met Frankrijk wil de EU wel een rol geven bij de stimulering van werkgelegenheid. Al onderhandelend heeft Van Mierlo getracht overeenstemming te bereiken over een tekst die 'stimuleringsmaatregelen' zo omschrijft dat ze weinig betekenen en dat er geen uitgaven van de EU mee gemoeid zijn.

De Duitse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, Hoyer, zegt dat het zo ,,verfrissend'' is om met Van Mierlo te werken. Hij waardeert de ,,onconventionele middelen'' die de Nederlandse minister gebruikt om partijen nader tot elkaar te brengen. ,,Hij is heel anders dan een bureaucraat. Hij drukt twee tegenstanders desnoods met de koppen tegen elkaar om ze tot een compromis te dwingen. Zijn manier van werken doet me zeer goed.'' Hij voegt er wel aan toe dat hij voorzichtiger is dan Van Mierlo en minder snel zegt dat een zaak rond is. ,,Ik moet het eerst zien.''

Bij iedere regeringsleider en minister van Buitenlandse Zaken zoeken Kok en Van Mierlo naar wegen om ernstige bezwaren tegen de ontwerpverdragteksten weg te nemen. Over sommige kwesties hebben de EU-lidstaten groepen van voor- en tegenstanders gevormd. Maar ook bezwaren van eenlingen zijn van groot belang. Want ieder artikel van het ontwerpverdrag waarmee slechts één van de vijftien lidstaten weigert in te stemmen, sneuvelt volgende week tijdens de top in Amsterdam. Wijziging van het Verdrag van de Europese Unie is slechts mogelijk met eenstemmigheid.

KOPENHAGEN

Vorige week donderdagmorgen even buiten Kopenhagen. Tijdens een ontbijt in Marienborg, de officiële residentie van de Deense premier Poul Nyrup Rasmussen, overleggen Kok en Van Mierlo over de vele problemen van Denemarken met het nieuwe EU-verdrag. Nederland heeft er een hoofdpunt van gemaakt dat immigratie, visa- en asielbeleid communautair worden en dat het Verdrag van Schengen, waarbij een aantal landen los van de EU opheffing van grenscontroles is overeengekomen, in het Verdrag van Amsterdam wordt opgenomen. Kok: ,,We moeten de mensen duidelijk maken dat Europa niet alleen gaat over geld en verdragsteksten, maar ook over werk, veiligheid en criminaliteitsbestrijding.''

Maar de Deen Rasmussen wil er niets van weten. Hij herinnert zich nog goed hoe de Deense bevolking in 1992 per referendum het Verdrag van Maastricht afwees. In het verleden zijn uitzonderingen voor de Denen gemaakt, zogeheten opt-outs, net als voor de Britten. Nu wordt daar weer over gedacht, ondanks het feit dat in 1991 in Maastricht velen bezworen hebben dat zoiets nooit meer kon. Bovendien is het woord opt-out taboe omdat het herinnert aan jarenlange frustraties over Britse Conservatieve regeringen die met veto's dreigden om plannen van andere Europese landen tegen te houden.

MALMÖ

Maar nadat Kok en Van Mierlo vanuit Kopenhagen naar het Zweedse Malmö zijn overgevaren, staat daar de nog altijd verse Britse Labourpremier Tony Blair op hen te wachten, die over deze justitiezaken niet veel anders denkt dan Rasmussen. Kok heeft zijn Deense collega echter gezegd dat de positie van Groot-Brittannië en Ierland als eilanden anders is dan die van Denemarken. Kok hoopt dat Blair en diens Ierse collega, de demissionaire John Bruton, tot een akkoord bewogen kunnen worden als zij voor hun landen een uitzonderingspositie krijgen. Hij heeft Rasmussen dan ook gewaarschuwd dat hij een overeenkomst over deze zaak niet bij de top van Amsterdam met een veto mag tegenhouden. Daarop heeft de Deense premier niet gereageerd.

Vrolijk glimlachend gaat Kok af op Blair, die net als andere Europese socialistische regeringsleiders naar Malmö is gekomen voor een congres van de Partij van Europese sociaal-democraten. Aanvankelijk hoopte Kok dat de verkiezing van een Labour-premier een soepeler Britse opstelling bij de onderhandelingen tot gevolg zou hebben. Ook toen Blair tijdens de extra top van Europese staats- en regeringsleiders vorige maand in Noordwijk op veel vragen met een stralende glimlach reageerde zonder antwoorden te geven, bleef het Nederlandse voorzitterschap onverminderd optimistisch. Blair had ten slotte het sociaal protocol aanvaard dat zijn Conservatieve voorganger John Major in 1991 onverbiddelijk van de hand had gewezen. Dat Blair tegelijkertijd had gezegd dat hij geen verdere Europese regelgeving op sociaal gebied wilde die de Britse concurrentiepositie zou kunnen verslechteren en dat hij, tot schrik van vooral de Franse socialisten, op Europees niveau flexibele arbeidsmarkten propageerde, mocht het optimisme niet drukken.

Maar uitspraken van de Britse minister van Buitenlandse Zaken, Robin Cook, leken zoveel op die van zijn Conservatieve voorgangers, dat dit al spoedig tot onrust leidde. Toen Kok op 27 mei in verband met een NAVO-top in Parijs was, bezocht hij Blair in de Britse ambassade in die stad. Kort daarna maakte staatssecretaris Patijn in het Europees Parlement een vergelijking tussen de opstelling van Blair en die van Margaret Thatcher. Dat werd in Londen als pijnlijk ervaren. Maar een Brusselse diplomaat zei dat onderhandelen binnen de EU met Labour net zo moeilijk is als het vroeger was met de Conservatieven. ,,We hebben met Labour het Paard van Troje binnengehaald'', klonk het somber.

Blair wil na afloop van zijn gesprek met Kok in Malmö geen persconferentie. Hij wil de volgende dag alleen voor de televisiecamera's als hij het socialistische congres toespreekt. Maar Kok ontloopt de pers niet. Hij zegt diplomatiek dat hij hoopvol is dat in goede samenwerking de top van Amsterdam tot een succes gemaakt kan worden. Blair kan niet helemaal zwijgen en zegt dat het een ,,goed en constructief'' gesprek was. Kok gaat daarna alleen verder. Hij zegt dat de Britten ,,harde punten'' hebben, maar dat er ,,geen messen op tafel liggen''.

Eerder die dag heeft Kok in het Sheraton hotel van Malmö met zijn Zweedse collega Goran Persson overlegd. Op een persconferentie vertellen de twee regeringsleiders zelfverzekerd dat de slotonderhandelingen in Amsterdam een succes worden. Maar zodra de journalisten hun pennen en microfoons hebben opgeborgen zegt Persson ,,niet zo optimistisch'' te zijn over een van de hoofdpunten van de onderhandelingen. Dat is de flexibiliteit, een regeling die in het nieuwe verdrag moet komen om het mogelijk te maken dat een groep lidstaten verder integreert dan het geheel van de EU. Zonder te laten blijken of hij dat betreurt of niet, zegt Kok dat ,,het bekende rijtje'' problemen tot Amsterdam blijft liggen en dat het voorzitterschap nog slechts ,,met een stofkam'' kleinere problemen kan opsporen en oplossen.

Tot dat bekende rijtje behoort de toekomstige omvang van de Europese Commissie en het stemgewicht dat aan iedere lidstaat wordt toegekend. Dat laatste is van belang bij besluitvorming met meerderheid van stemmen. Bondskanselier Kohl heeft tijdens de informele top vorige maand in Noordwijk al voorgesteld om in het begin van de volgende eeuw, tegen de tijd dat Oost-Europese landen lid worden van de EU, hierover opnieuw te onderhandelen. Tegen het opnemen van de West-Europese Unie, de defensieorganisatie, in de EU hebben sommige lidstaten onoverkomelijke bezwaren. Het is mogelijk dat op het terrein van het buitenlands beleid sommige besluiten met een gekwalificeerde meerderheid genomen gaan worden. Maar volgens diplomaten worden aan deze regeling zoveel veiligheidsclausules toegevoegd, dat in de praktijk de huidige situatie wordt gehandhaafd, waarbij eenstemmigheid is vereist. De aanstelling van een speciale functionaris voor het buitenlands beleid van de EU, wordt volgens verwachting zo geregeld, dat hij een zeer beperkte rol krijgt.

MADRID

Als Kok en Van Mierlo afgelopen zaterdagmorgen in Madrid premier Aznar en minister van Buitenlandse Zaken Matutes bezoeken is er weer onrust over de werkgelegenheid. Van Mierlo dacht eerder in de week bij dit onderhandelingspunt ,,een doorbraak'' te hebben bereikt. Maar de kersverse Franse socialistische premier Lionel Jospin heeft Kok in Malmö gezegd een belangrijkere rol van de EU bij het werkgelegenheidsbeleid te willen. Kok zal er enkele dagen later in Parijs met president Chirac en met Jospin over spreken. Maar in Madrid waarschuwt hij vast: de samenwerking tussen de EU-lidstaten bij de bestrijding van de werkloosheid kan worden verbeterd, maar het is een vergissing te denken dat de EU het werkgelegenheidsbeleid van de lidstaten kan overnemen. Voor één keer geeft hij duidelijk zijn eigen mening en is hij niet alleen de voorzitter die toenadering tussen de standpunten van anderen probeert te bewerkstelligen.

Aznar en Kok zeggen dat de politieke wil er is om de onderhandelingen in Amsterdam af te ronden. Aznar geeft daarbij wel toe dat ,,het overdreven is om te zeggen dat er geen wolkje aan de lucht is''. Voor één van die problemen is Aznar bijzonder gevoelig. Hij wil dat het onmogelijk wordt dat ETA-terroristen in een andere EU-lidstaat politiek asiel krijgen. België is een van de landen die een Verdrag van Amsterdam willen met een hoofdstuk over 'vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid', maar niet voor het Spaanse voorstel voelen om burgers uit andere EU-lidstaten geen asielrecht meer te geven. Kok heeft ook hiervoor negen dagen voor de top van Amsterdam nog geen oplossing, hoewel hij zegt daar 'dichtbij' te zijn.

ATHENE

Afgelopen maandag treft het Nederlandse voorzitterschap in Athene bij premier Costas Simitis en minister van Buitenlandse Zaken Theodoros Pangalos alweer een gevoeligheid aan. Het gaat om de bepaling in de ontwerptekst waarin nadrukkelijk is vermeld dat de EU niet de bevoegdheid heeft om de preciese geografische ligging van grenzen vast te leggen. Dat kan niet, omdat het getuigt van gebrek aan solidariteit met Griekenland, dat een grensgeschil heeft met Turkije, vindt de Griekse regering.

Nederland heeft als voorzitter de eigen wensen voor het nieuwe verdrag zo onopvallend mogelijk naar voren gebracht. ,,Wij hebben de rol van voorzitter losgekoppeld van de rol van lidstaat'', zegt Van Mierlo. In Luxemburg vertelt hij dat tijdens Benelux-overleg is bekeken in hoeverre België en Luxemburg tijdens de top van Amsterdam Nederlandse standpunten kunnen bepleiten. Want de voorstellen voor nieuwe verdragsteksten die het Nederlandse voorzitterschap van de EU heeft opgesteld, staan los van de eigen Nederlandse positie, onderstreept Van Mierlo. ,,Dat is het probleem van het voorzitterschap.''

(NRC Handelsblad / Voorpagina 12 juni 1997)